Jusznica deszczowa – końska mucha (Haematopota pluvialis)
To ani nie giez, ani nie ślepak. Jusznica deszczowa, potocznie zwana „końską muchą”, jest jednym z najbardziej powszechnych i uciążliwych owadów. Atakuje nas i nasze zwierzęta niepostrzeżenie, szczególnie w lasach i pobliżu wody.
Budowa ciała muchy końskiej
Jusznice należą do rodziny bąkowatych, podobnie jak ślepak pospolity (Chrysops caecutiens). Ciało owada osiąga długość od 8 do 11 mm. Jest wąskie, wydłużone, o szarym zabarwieniu. Ciemniejsze pasy widoczne są jedynie na tułowiu, natomiast skrzydła pokryte są brązowym wzorem. Charakterystyczne dla tego owada są oczy. Purpurowo-fioletowe z jaskrawymi paskami u samicy pozwalają odróżnić ją od samca, ponieważ u niego takową barwę oczy mają tylko w dolnej połowie (górna jest szara lub brązowa). Jusznica posiada bardzo silny aparat gębowy typu tnąco-ssącego. Składa się on z mocno rozwiniętej pary żuwaczek, oraz szczęk, które otoczone są przez miękką rynienkę, powstałą z wargi dolnej. Obok znajduje się para głaszczków, które podczas spoczynku, często zakrywają cześć „trąbki”. Całość tworzy więc precyzyjne, choć dość prymitywne narzędzie, dzięki któremu, kłujki komarów to przy nim pestka. Ponadto, na głowie jusznicy znajdują się także długie, grube i czarne czułki z czerwonobrunatną nasadą a często i całym, trzecim członem, budowa oraz ubarwienie czułek pozwalają odróżnić jusznicę od pokrewnych gatunków.
Występowanie i tryb życia muchy końskiej
Muchy końskie można spotkać w okresie od maja aż do późnej jesieni, jednak największą aktywność można zaobserwować w lipcu i sierpniu. Owady te są niezwykle pospolite i najczęściej występują masowo. Widać wyraźnie, że szczególnie licznie dają się we znaki w pobliżu zbiorników wodnych. Ponadto można na nie trafić także na leśnych i polnych drogach, a nawet w centrach miast. Warto zaznaczyć, że szczególnie przed burzą samice jusznicy są ruchliwe i atakują ludzi i zwierzęta domowe, boleśnie kłując skórę. Aktywne są zawsze w dni wilgotne i upalne. Ich upodobanie do wilgoci zauważyć można wtedy, gdy po kąpieli wyjdziemy z wody. Muchy końskie uwielbiają bowiem nasze wilgotne ciała.
Jeśli chodzi o rozmnażanie się muchy końskiej – do kopulacji z samcem dochodzi po ugryzieniu ofiary. Samiczka zmuszona jest po niej złożyć jajeczka, przeważnie w ilości 25-1000 i najczęściej na roślinach w pobliżu wody. Larwy żyją bowiem w wodzie oddychając przez oskórek, jak również w zwykłej glebie, gdzie żywią się rozpadającą materią organiczną. Owad ma dwa pokolenia w roku. Pozostają one w takim stadium zazwyczaj od jednego do trzech lat – w zależności od gatunku. Dojrzałe larwy dostają się do bardziej suchych miejsc gdzie przekształcają się w poczwarki i ostatecznie postacie dorosłe.
Czym żywi się mucha?
Dorosłe muchy końskie żywią się krwią potrzebną do rozwoju jajników i jaj. Samce muchy końskiej żywią się sokami roślin, zaś samice atakują ciemno ubarwione ssaki, w tym także ludzi aby zdobyć ich krew. Za jednym ukąszeniem samica muchy końskiej może wyssać nawet 1 mililitr krwi, a jej ukąszenia są bardzo bolsne.
Dlaczego ugryzienie muchy końskiej tak boli?
Najniebezpieczniejsze są samice muchy końskiej, które są aktywne w ciągu dnia. Przyciąga je ruch, świecąca powierzchnia, ciepło i CO2. Atakują zarówno ludzi jak i zwierzęta aby zdobyć niezbędną do rozwoju jaj i larw ilość krwi. Ich ukąszenia bywają bolesne, gdyż bez znieczulenia samice rozcinają aparatem gębowym skórę i zlizują wypływającą krew. Okazuje się, że jusznice i inne bąkowate nie stosują środków znieczulających ugryzienie, ponieważ obrały odmienną taktykę „bezpiecznego” wysysania krwi, która szczególnie sprawdza się w przypadku zwierząt. Te bowiem, kiedy poczują ugryzienie jusznicy, o wiele bardziej koncentrują się na złagodzeniu objawów poprzez lizanie rany, niż na zabiciu tej, która ją spowodowała. Jusznica korzysta więc z tego, że żywiciel jest zajęty, przefruwa sobie spokojnie w inne miejsce i kąsa ponownie, tym razem w spokoju wysysając jednorazowo blisko mililitr krwi.
Zagrożenia jakie niesie ukąszenie i ugryzienie
Ukąszenie przez jusznice jest niebezpieczne i może sprawiać wiele problemów. Owad ten posiada bardzo silny jad, który jest przyczyną charakterystycznych dla ugryzienia muchy końskiej czynników : zarówno opuchlizny jak i swędzącego stanu zapalnego. Jeśli chodzi o opuchliznę – rumień na skórze może się bardzo powiększać, a w czasie jego wykwitu następuje okres znaczenie podwyższonej temperatury miejsca ugryzienia. Gdy chodzi o swędzenie – jest ono o wiele silniejsze w porównaniu do innych ukąszeń owadów. Ważne jest jednak aby nie drapać miejsca rumieńca, ponieważ zwiększa ono stan zapalny miejsca ukąszenia. Rumień można natomiast okładać kostkami lodu aby zbić jego stan gorączkowy i zmniejszyć uczucie swędzenia. Warto stosować także okłady rumiankowe lub z zsiadłego mleka czy też śmietany. Po ukąszeniu pamiętać należy o zażywaniu wapna.
Stan zapalny po ukąszeniu przez muchę końską może trwać od 4 do 15 dni. W razie zbyt długo dokuczających objawów swędzenia, powiększaniu się rumienia mimo stosowania okładów lub też ukąszenia w okolicach głowy lub szyi – zaleca się konsultację z lekarzem.
Mucha końska – zwalczanie:
Jusznice powinny być zwalczane systematycznie w okresie ich występowania, ponieważ to pozwala na bieżące odławianie samic i zapobieganie rozmnażaniu się kolejnego pokolenia. Bardziej zaawansowana profilaktyka przed tymi owadami polega na zlokalizowaniu miejsc rozmnażania się i ich eliminacja.
Zabezpieczenie przed muchą końską – jakiego zapachu nie lubią muchy?
Ochronę ludzi zapewniają środki używane na powierzchni ciała. Najskuteczniejszym środkiem, który można stosować wyłącznie na wierzchnie okrycie jest Permytryna. Zabezpiecza ona przed atakami much odstraszając je lub zmuszając do ucieczki z powierzchni skóry przed ukąszeniem. Należy pamiętać o tym, że czas skutecznego działania preparatów jest ograniczony i owady będą podejmowały kolejne próby użądlenia (zdobycia pożywienia). Wiele osób montuje ponadto siatki na drzwiach lub oknach, które zapobiegają dostawaniu się tych owadów do wnętrza domu, a tym samym redukują ryzyko ukąszenia.
Warto dodać, że osobniki dorosłe jusznicy przypadkowo zalatują do pomieszczeń i w budynkach inwentarskich rzadko stanowią problem. Do budynków może je wabić cień przy otwartych drzwiach. Jeśli pojawią się w budynkach, wówczas mogą być skutecznie wyłapane przez lampy owadobójcze, na światło których bardzo reagują.
Środek na muchy końskie
Gdy chodzi o ochronę zwierząt (szczególnie krów i koni) to tradycyjnie stosuje się spraye na bazie Permetryny, który działa na muchy bardzo drażniąco i którego zapach skutecznie je odstrasza. Preparaty oparte na Pyretrynie są równie skuteczne, natomiast czas ich skutecznego działania nie jest tak długi jak preparatów opartych na Permetrynie. Odpowiednio długi kontakt owada z insektycydem, zabija go. Stosując spraye należy pamiętać o dokładnym nanoszeniu repelentu na całe ciało zwierzęcia, gdyż owady będą poszukiwały miejsc, które nie są odpowiednio zabezpieczone. Z reguły takimi miejscami okazują się być nogi i podbrzusze.
Dziennik „Journal of Agricultiral and Food Chemistry” poinformował o możliwości skutecznego wykorzystania rośliny o nazwie Kocimiętka do odstraszania much końskich. Naukowcy udowodnili, że umieszczenie tej rośliny (w formie kocimiętkowego oleju) skutecznie odstraszyło muchy na 3 godziny. Obecnie pracują nad wydłużeniem czasu działania.
Ciekawostki na temat muchy końskiej:
- Mucha końska posiada receptory podczerwieni dzięki czemu z bardzo dużych odległości łatwo odnajduje potencjalnych żywicieli.
- Według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Florydy, mucha końska to nieoficjalna rekordzistka wśród owadów pod względem szybkości lotu. Wynikiem 140 km/h ponad dwukrotnie przebija uważaną za najszybciej latającego owada – ważkę australijską. Poruszanie się z taką prędkością pozwala jej to na błyskawiczne przemieszczanie się z miejsca na miejsce – w ciągu minuty jest wstanie przelecieć 2,3km!
- Dorosłe samce jusznic to zdeklarowani roślinożercy. Żywią się głównie nektarem oraz pyłkiem kwiatowym, a czasem również spadzią produkowaną przez mszyce. Jak by nie patrzeć, są więc pożyteczne, gdyż przyczyniają się do zapylania kwiatów
- Jusznice potrafią być równie płochliwe jak komary, jednak są zarazem bardzo nieustępliwe i rzadko rezygnują z ataku. Mucha końska nie odleci od ofiary dopóki jej nie ukąsi, chyba że wcześniej zostanie zabita.
