robale 9

MONITORING SZKODNIKÓW MAGAZYNOWYCH

Zastosowanie pułapek z feromonami płciowymi i atraktantami pokarmowymi

Feromony są substancjami chemicznymi wydzielanymi do środowiska, na które inne osobniki tego samego gatunku reagują odpowiednim zachowaniem. Są to lotne, proste związki organiczne o różnej budowie. Feromon zwykle nie jest jednym związkiem, lecz kompozycją dwóch lub kilku związków zmieszanych w określonych proporcjach. W zależności od pełnionych przez nie funkcji wyróżnia się u owadów następujące feromony:

  1. feromony płciowe, które są produkowane przez samice i wabią samce do kopulacji;
  2. feromony alarmu, które ostrzegają osobniki własnego gatunku o niebezpieczeństwie;
  3. feromony-afrodyzjaki, wydzielane przez samca, który spotkał samicę, aby zachęcić ją do zbliżenia;
  4. feromony znacznikowe, które służą do oznaczenia jaja gospodarza, do którego zostało złożone jajo przez pasożyta, aby inna samica nie umieszczała w nim swoje jajo;
  5. feromony agregacyjne (kolonizacyjne) wpływające na gromadzenie się osobników jednej lub obu płci danego gatunku w jednym miejscu;
  6. feromony dystrybucyjne, decydujące o określonym rozmieszczeniu populacji na danym terenie lub w przechowywanym produkcie.

Feromony płciowe są produkowane i wydzielane przez samice szkodników żyjących krótko (krócej niż miesiąc) i nie odżywiających się w okresie reprodukcji. Przykładem niech tu będzie pospolity u nas mklik mączny (Ephestia kühniella) lub omacnica spichrzanka (Plodia interpunctella). Szkodliwe w magazynach są larwy mklika i omacnicy, które zjadają przechowywane produkty i sklejają je przędzą. Owady dorosłe (motyle) żyją krótko, bo tylko 1-2 tygodnie. W tym okresie nie pobierają pokarmu. Po kopulacji składają około 200 jaj na przechowywane produkty lub w ich pobliżu (na opakowania) i to jest ich “główne zadanie”. Aby samica mogła w tak krótkim okresie czasu złożyć jaja, musi jak najszybciej zwabić samca i musi nastąpić kopulacja. W tym celu samice wydzielają feromony płciowe, bardzo lotne substancje, na które reagują samce, nawet ze znacznej odległości. Ten typ komunikowania się występuje też u innych szkodników magazynowych z rzędu motyli, a także u niektórych chrząszczy, np. u strąkowców (Bruchidae), skórnikowatych (Dermestidae) i części kołatkowatych (Anobiidae).

Osobniki dorosłe wielu szkodników, np. wołki lub trojszyki, żyją długo i pobierają pokarm w okresie rozmnażania się. Po znalezieniu pożywienia owady te urządzają prywatkę (czy imprezę), na którą zapraszają licznych gości. Produkują wtedy tzw. feromony agregacyjne, które powodują skupianie się innych osobników w jednym miejscu, tuż przy źródle, gdzie są uwalniane. Tym samym zwiększa się też prawdopodobieństwo łączenia się owadów w pary, gdyż na feromon agregacyjny reagują i samce i samice. U wołka zbożowego feromon agregacyjny wydzielają samce, ale u innych chrząszczy – samice. Feromony agregacyjne oddziaływują na owady na odległość 2-4 m od źródła, a więc słabiej niż feromony płciowe, ale wabią samice i samce. Z tego powodu przy wykrywaniu szkodników w magazynie pułapki zawierające feromon agregacyjny są czasem bardziej wydajne niż pułapki zawierające feromon płciowy, który wabi tylko samce.

Monitoring owadów w praktyce

W celu wykrycia szkodników w przechowywanych produktach stosuje się feromony w pułapkach wykonanych z mas plastycznych lub kartonu i pokrytych od środka nieschnącym lepem. W takiej pułapce umieszcza się dyspenser nasycony feromonem. Z dość znacznej odległości feromony wabią szkodniki, które przyklejają się do ścianki pułapki lub lepu i giną.

W pułapkach chwytnych wykorzystywanych do monitorowania szkodników umieszczane są też atraktanty pokarmowe. Są to odpowiednio dobrane składniki pokarmowe lub substancje zapachem przypominające ulubione pożywienie szkodników, które na owady działają podobnie jak feromony agregacyjne. Dawniej używano woreczki z przynętą pokarmową do wykrywania szkodników w magazynach. W plastykowym i perforowanym woreczku umieszczano po 80 g mieszaniny ziarna pszenicy, rozdrobnionych orzeszków ziemnych i pokruszonych nasion chleba świętojańskiego. Wadą tych pułapek pokarmowych jest to, że w nich mogą się dodatkowo namnażać i rozwijać się zwabione szkodniki, jeśli pułapki zostaną zapomniane i na czas nie usunięte. Aby temu zapobiec, zamiast ulubionych przez szkodniki nasion w pułapkach umieszczane są oleje lub wyciągi z atrakcyjnego pokarmu. Atraktanty pokarmowe dodane do pułapek feromonowych wyraźnie zwiększają ich wydajność. Pułapki z atraktantami pokarmowymi służą nie tylko do monitorowania szkodników, ale również do wyłapywania nie tylko owadów dorosłych, ale również larw, które jako niedorozwinięte płciowo, nie reagują na feromony płciowe. Ponadto, samice szkodników zwykle wybierają miejsca z pokarmem (czyli z atraktantem pokarmowym) do składania jaj.

Przykładowe pułapki feromonowe:

1. Pułapka feromonowa Ferokap EP

Ferokap EP jest taśmą lepową pokrytą klejem z domieszką feromonu wabiącego mkliki. Wyglądem przypomina lep na muchy, z resztą dobrze je też wyłapuje. Stosowana jest do sygnalizowania pojawu i określenia terminu zwalczania mklików w magazynach zbożowych, magazynach produktów spożywczych, w zakładach przetwórczych, sklepach spożywczych i innych pomieszczeniach zamkniętych. Opakowanie jednostkowe należy otworzyć bezpośrednio przed zawieszeniem. Rozwieszona taśma lepowa zachowuje zdolność wabiącą przez 2 tygodnie, a w miejscach zakurzonych i zapylonych jeszcze szybciej traci swoje właściwości.

2. Lejkowe pułapki na mkliki

Lejkowa pułapka na mkliki jest zbudowana z pokrywki, lejka i pojemnika pułapki, którego dno lub boki są wysłane paskiem pokrytym nieschnącym klejem. W pokrywce pułapki znajduje się otwór, w który wkłada się dyspenser feromonu. Feromon jest powoli uwalniany przez 6-8 tygodni, dlatego po tym czasie należy wymienić wkładkę z feromonem.

Lejkowe pułapki na mkliki i omacnicę spichrzankę PANKO są szczególnie zalecane do rozwieszania w pomieszczeniach zapylonych (np. we młynach). Pułapka zabezpiecza powierzchnię przynajmniej 100 m2. Wydajny dyspenser pułapki wydziela feromon płciowy mklików przez 3 miesiące. W zestawie producent dostarcza razem z pułapką 4 dyspensery i 4 wkłady lepowe, co wystarcza na rok.

Jedna pułapka wystarcza na 100 m2 powierzchni magazynowej i powinna być zawieszona na wysokości 2-3 m nad podłogą, szczególnie w tych miejscach, które są początkami głównych prądów powietrznych, aby umożliwić rozprzestrzenianie się feromonu po całym pomieszczeniu. Nie należy umieszczać pułapek przy ścianach lub w tych miejscach, w których zawirowania powietrza mogą przyczynić się do wyznaczania samcom mylnego szlaku wabienia. Nie umieszczać pułapek obok otwartych okien lub przewodów wentylacyjnych, gdzie ruch powietrza przenosiłby feromon poza monitorowany obszar i budynek. W większym magazynie pułapki powinny znajdować się w odległości 10 m jedna od drugiej. Pułapki powinny być zawieszone również w sąsiednich pomieszczeniach, w korytarzach i w przejściach. W korytarzu prowadzącym do pomieszczenia magazynowego należy rozmieścić przynajmniej 2 pułapki.

Maksymalna gęstość rozmieszczenia pułapek to jedna pułapka na 600 m3 magazynu (100 m2 powierzchni w pomieszczeniach o wysokości 6 m). W dużych, otwartych pomieszczeniach magazynowych, zagęszczenie pułapek można zmniejszyć do jednej pułapki na 2400 m3 (czyli 400 m2 powierzchni w pomieszczeniach o wysokości 6 m).

3. Kartonowe pułapki klejowe z feromonem płciowym

Dostępne są następujące kartonowe pułapki: (a) SP Locator feromonowa pułapka na mkliki, (b) Lepowa pułapka na mkliki PANKO.

Pułapki należy uformować zgodnie z zaleceniami podanymi w instrukcji i wyłożyć w miejscach dostępnych dla motyli. Pułapki należy sprawdzać raz na tydzień i wymieniać co 4 tygodnie.

4. Window Trap pułapka na trojszyki

Pułapki Window Trap należy uformować zgodnie z zaleceniami podanymi w instrukcji. Dyspenser feromonu agregacyjnego należy przykleić do przeźroczystej szybki. Pułapki należy wykładać w pobliżu produktów. Wystarczy 1 lub 2 pułapki umieszczone dyskretnie na półce sklepowej, aby monitorować trojszyki.

Stosowanie pułapek do wykrywanie szkodników magazynowych

Dyspensory zawierające substancje wabiące (feromony, atraktanty) powinny być przechowywane przed użyciem w lodówce i umieszczane w pułapkach zgodnie z zaleceniami producenta.

Pułapki powinny być rozwieszane (rozkładane) w pomieszczeniach nieprzewiewnych, w których cyrkulacja powietrza jest ograniczona, a więc w magazynach, składach i przechowalniach, w miejscach wygodnych do przeprowadzenia ich przeglądu i kontroli oraz wykonywania innych czynności (np. przemieszczanie produktów). Najczęściej umieszcza się je ponad poziomem głowy, w miejscach, gdzie jest ograniczony ruch pojazdów transportu wewnętrznego, lub jego brak, z dala od wszelkiego rodzaju przejść. Takie rozmieszczenie powoduje, że pułapki nie przeszkadzają w normalnej pracy i zapobiega to ich zniszczeniu.

Pary feromonu przenoszone są przez poruszające się powietrze, stąd ważne jest, aby w budynkach, gdzie prowadzi się walkę ze szkodnikami, pułapki umieścić w miejscach początku głównych prądów powietrza. Umożliwia to rozprzestrzenianie się feromonu po całym budynku. W zależności od rodzaju pomieszczeń, miejsca te mogą obejmować obszar przyjmowania produktów lub obszary produkcyjne wraz z przyległymi korytarzami i przejściami. W przypadku, gdy pomieszczenia budynku są wysokie, niektóre pułapki należy rozmieścić najwyżej jak to możliwe, biorąc pod uwagę wygodę ich obsługi i kontroli. Ciepłe powietrze z feromonem unosi się do góry, dorosłe osobniki są wabione i swobodnie tam latają w ciepłym powietrzu.

Pułapki chwytne nie powinny być rozmieszczane w miejscach dostępnych i widocznych, gdyż nawet pojedyncze owady zauważone w pułapkach przez osoby postronne mogą zepsuć dobrą opinię magazynu, przetwórni czy przedsiębiorstwa.

Zaleca się sporządzenie planu rozmieszczenia pułapek feromonowych. Pułapki feromonowe należy sprawdzać co najmniej raz na tydzień, zapisywać wyniki kontroli (gatunek motyli, liczba osobników), po czym należy określić stopień i źródło infestacji pomieszczenia.

Pułapki najczęściej wykorzystuje się do wykrywania szkodników w magazynach, gdyż działają szczególnie skutecznie wtedy, gdy populacja szkodnika jest mała. Służą też do określenia miejsc występowania szkodnika i liczebności populacji. Na podstawie zebranych informacji podejmuje się decyzję o zwalczaniu chemicznym szkodników.

Opracował:

Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz
SGGW, Katedra Entomologii Stosowanej,
ul. Nowoursynowska 159, Warszawa