Afrykański Pomór Świń powodowany jest przez wirus Afrykańskiego Pomoru Świń. Wirus ten cechuje się wyjątkowo wysoką odpornością na szereg czynników zewnętrznych. Jest on odporny miedzy innymi na procesy gnilne, wędzenie, wysoką temperaturę, wysychanie, gotowanie i mrożenie. Źródłem wirusa ASF są dzikie i domowe świnie. Człowiek może być pośrednim nosicielem tej choroby. Rezerwuar ASF stanowią dziki.

Jak przebiega ASF ?

Afrykański Pomór Świń może mieć przebieg ostry, nadostry lub przewlekły. Najczęściej ASF ma przebieg ostry. Nadostry lub przewlekły przebieg ASF zdarza się bardzo rzadko. Inkubacja ASF trwa od 5 do 9 dni. W postaci nadostrej ASF padnięcia zwierząt są nagłe i mogą występować już podczas inkubacji choroby. Postać przewlekła ASF jest długotrwała. Może trwać ona nawet do 15 miesięcy. Przewlekła postać ASF objawia się atakami gorączki, wyniszczeniem, zapaleniem płuc i martwicą skóry. Wirus Afrykańskiego Pomoru Świń jest wyjątkowo odporny na czynniki środowiskowe w tym między innymi na wysychanie, wysokie i niskie temperatury, gnicie oraz na zmiany PH. Wirus ASF potrafi przeżyć nawet półtora roku w temperaturze wynoszącej 4 °C.

Gdzie występuje ASF ?

ASF występuje przede wszystkim na terenie Afryki niemniej pojawił się również na terenie Europy w tym Polski, gdzie choroba ta stanowi spory problem.

Jakie są objawy ASF ?

Najczęściej występującymi objawami ASF są kaszel, zapalenie spojówek, brak apetytu, wymioty, biegunka i drgawki. Śmiertelność ASF wynosi niemal 100%, ale niewielka część dzików może przetrwać zakażenie pozostając nosicielami. Pod względem zmian anatomopatologicznych Afrykański Pomór Świń jest bardzo podobny do pomoru klasycznego. Objawia się on zapaleniem osierdzia, stawów i płuc oraz wybroczynowością. Wybroczynowość to powstawanie na skórze wybroczyn. Wybroczyny to niewielkie plamki spowodowane wynaczynieniem krwi z naczyń kapilarnych.

Leczenie ASF

Ze względu na duże ryzyko rozprzestrzeniania się tej choroby jej leczenie jest zabronione. Wszystkie zarażone tą chorobą zwierzęta należy przeznaczyć do uboju. Zabijane są zarówno zwierzęta chore na tą chorobę jak i te, które podejrzewane są o wystąpienie u nich Afrykańskiego Pomoru Świń.

Rozpowszechnianie się ASF w XX wieku

ASF pierwszy raz zaobserwowano w Kenii na początku XX wieku. Na chorobę tą zachorowały zwierzęta, które miały kontakt z dzikimi świniami afrykańskimi. Aż do 1957 roku ASF stanowiło problem jedynie w Afryce. W 1957 roku ASF pojawiło się w Portugalii. 3 lata później choroba ta trafiła do Hiszpanii, a po kolejnych czterech latach pojawiła się ona we Francji z której w 1967 roku trafiła do Włoszech. Prawdopodobnie zasięg występowania ASF był o wiele szerszy, ale w innych państwach europejskich choroba ta nie została rozpoznana.

Rozprzestrzenianie się ASF w Europie wschodniej

Afrykański Pomór świń na terenie Europy wschodniej po raz pierwszy pojawił się w 2007 roku na terenie Gruzji. Podejrzewa się, że został on przeniesiony poprzez odpady kuchenne z płynącego z Afryki statku, który zawiną do portu Poti w Gruzji. Odpady te zostały użyte do karmienia świń, które zaraziły się ASF. Z Gruzji ASF szybko rozprzestrzeniło się na Armenie, Azerbejdżan i Rosję. W sierpniu 2012 roku Afrykański Pomór Świń pojawił się południowo-wschodniej Ukrainie. W czerwcu 2013 roku potwierdzono wykrycie Afrykańskiego Pomoru Świń we wsi Czapuń w obwodzie grodzieńskim oraz w Witebsku znajdujących się na Białorusi. W styczniu 2014 roku choroba dotarła na terytorium Litwy, gdzie stwierdzono dwa przypadki Afrykańskiego Pomoru świń u dzików. Wkrótce potem wirusa Afrykańskiego Pomoru Świń stwierdzono również na terenie Łotwy i Estonii.

Europa Wschodnia jest bardzo dogodnym rejonem dla dalszego szerzenia się Afrykańskiego Pomoru Świń. Dotyczy to zwłaszcza państw nadbałtyckich, Białorusi i Polski. Na terenach tych znajdują się duże kompleksu leśne stanowiące siedliska dzików. Znaczący ruch tranzytowy pomiędzy tymi państwami zwiększa ryzyko przedostania się przez granice produktów żywnościowych wyprodukowanych z zarażonych przez ASF świń lub dziczyzny lub przeniesienia ASF na kołach pojazdów albo przez podróżnych.

Rozprzestrzenianie się ASF na terenie Polski

Afrykański Pomór Świń jest poważnym problemem na terenie Polski. Pierwszy przypadek tej choroby na terenie naszego kraju stwierdzony został 17 lutego 2014 roku.

W samym 2017 roku wykryto ponad 100 ognisk tej choroby na terenie naszego państwa. Łącznie na dzień 2 stycznia 2018 roku odnotowano aż 877 oficjalnie potwierdzonych przypadków tej choroby na terenie Polski. Ilość przypadków Afrykańskiego Pomoru Świń rośnie w coraz szybszym tempie, a przypadki choroby pojawiają się na coraz to nowszych obszarach. Dla przykładu pomiędzy 17 lutego 2014 roku, a 31 grudnia 2016 roku stwierdzono 163 przypadki ASF u dzików, a w samym 2017 roku stwierdzono 714 przypadków tej choroby na terenie naszego kraju. W ciągu całego 2017 roku odnotowano kilkukrotnie więcej przypadków ASF niż podczas trzech wcześniejszych lat. Wiele wskazuje na to, że tendencja wzrostowa częstotliwości występowania ASF utrzyma się w 2018 roku mimo licznych działań podejmowanych w celu zwalczania Afrykańskiego Pomoru Świń.

W ciągu zaledwie czterech dni od 20 do 23 grudnia 2017 roku odnotowano aż 45 nowych przypadków ASF w Polsce w tym w Dzikowie Iławieckim w którym to choroba ta nie występowała wcześniej.

Na teren Polski choroba ta przeniesiona została przez dziki z Białorusi. Istnieją również podejrzenia, że ASF trafiało do Polski z żywnością przywożoną przez Ukraińskich robotników. Obszar występowania ASF na terenie Polski cały czas się rozszerza. W grudniu 2017 roku Afrykański Pomór Świń występował w czterech spośród polskich województw:

Lubelskim
Mazowieckim
Podlaskim
Warmińsko-Mazurskim

Ustalenie dokładnego obszaru występowania ASF nie jest proste. O pojawieniu się tej choroby na danym terenie świadczą przede wszystkim martwe dziki niemniej zazwyczaj nie wszystkie martwe osobniki są odnajdywane. Dotyczy to zwłaszcza osobników które padły na obszarach trudno dostępnych. Na przykład Andrzej Kos inżynier nadzoru w Nadleśnictwie Jabłonna po odkryciu martwych dzików na terenie powiatu nowodworskiego i legionowskiego w swoim wywiadzie dla Telewizji Polskiej stwierdził, że prawdopodobnie na trudno dostępnych obszarach chaszczy wiślanych i nadnarwiańskich martwych dzików może być wielokrotnie więcej. Większość przypadków Afrykańskiego Pomoru Świń na terenie Polski wystąpiło wzdłuż granicy Polski z Białorusią i Litwą, (Biała Podlaska, Ałgustów, Białystok) oraz w okolicach Warszawy.

Ocenia się, że choroba ta rozprzestrzenia się na terenie Polski z prędkością wynoszącą około 2 kilometrów miesięcznie. Główną przyczyną rozprzestrzeniania się ASF na terenie Polski jest nadmiar dzików. Duża ilość dzików sprawia, że wędrują one w poszukiwaniu pożywienia, a tym samym przenoszą Afrykański Pomór Świń na nowe tereny oraz do dużych i małych hodowli świń.

Błędem byłoby jednak obarczanie za występowanie Afrykańskiego Pomoru Świń na terenie Polski jedynie dzików. Do występowania tej choroby na terenie polski przyczyniają się również ludzie.

Ludzie przenoszą wirusy na kołach ciągników, na ubraniach gdy mają kontakt z zarażoną chlewnią oraz prowadząc nielegalny handel mięsem wieprzowym. Na terenach na których zagęszczenie świń jest szczególnie wysokie może dojść do zarażenia całej lokalnej populacji.

Prawdopodobnie główną drogą którą dziki zarażają się ASF jest kontakt ze ściółką w której znajdują się wirusy tej choroby. Wyjątkowo wysoka odporność Afrykańskiego Pomoru Świń na czynniki środowiskowe sprawia, że może być on aktywny w ściółce lub w zielonce w której obecne były zarażone dziki jeszcze wiele tygodni po ich odejściu. Jeśli taka ściółka lub zielonka trafi do świń to może ona spowodować wystąpienie u nich ASF. Istnieją podejrzenia, że może to być jedna z głównych dróg którą rozprzestrzenia się ASF na terenie Polski.

Wpływ liczebności dzików na rozpowszechnienie ASF

Dziki na polskich terenach historycznych i późniejszych były zawsze. Bardzo ceniono je jako obiekt emocjonujących polowań, a także dla smacznego mięsa. Jednak zawsze występowały one wyspowo głównie w większych kompleksach leśnych. Szczególnie liczne były one w bogatych w karmę lasach mieszanych. Na terenach użytkowanych rolniczo wśród rozległych pól dziki były rzadkością lub w ogóle się nie pojawiał. Głównym regulatorem liczebności dzików była sama przyroda. Nadmiar dzików w lasach powodował zmniejszenie liczebności miotów z których i tak większość warchlaków nie przeżywała do pierwszej zimy.

W latach urodzaju żołędzi czy bukwi populacja dzików znów rosła do czasu kolejnego kryzysu. W lesie było tylko tyle dzików ile mógł wyżywić. Dzik był też pożyteczny jako sanitariusz, który wyżerał wszelkie szkodniki. Współcześnie dzik przestał być zwierzem leśnym i dziś łatwiej jest spotkać go na polach lub na łąkach niż w kniei. Jest gatunkiem wszystkożernym, bardzo plastycznym i bardzo szybko odkrył, że łatwiej jest wyżywić się wraz z przychówkiem na uprawach rolnych niż w lesie. Przez dłuższy czas dziki czyniły szkody głównie na kartofliskach. Rewolucja w ich diecie nastąpiła wraz z gwałtownym zwiększeniem się zasięgu upraw kukurydzy. Uprawy te zapewniły dzikom łatwy dostęp do dużych ilości żywności oraz bezpieczne schronienie. Nierzadko całe watahy dzików spędzają całe lato w uprawach kukurydzy bez wracania do lasu.

Kukurydza jest wartościową, wysokobiałkową i energetyczną karmą. Wypasione na niej lochy rzucają mioty liczące nawet do dwunastu sztuk. Obecność dużej ilości wysokoenergetycznej karmy przyczynia się również do przyśpieszenia osiągania dojrzałości płciowej przez lochy.

Jak postępować w lesie aby nie doprowadzić do rozpowszechnienia się ASF ?

Będąc w lesie nie należy pozostawiać w nim odpadków żywnościowych ani spuszczać psów ze smyczy.

Co zrobić jeśli znajdziemy martwego dzika ?

Osoby postronne, które znajdą martwego dzika nie powinny go dotykać ponieważ może on być zarażony Afrykańskim Pomorem Świń. Ludzie nie mogą zachorować na AFS, ale mogą przenosić tą chorobę. Może się tak stać między innymi jeśli dotykaliśmy martwego dzika. Jeśli znajdziemy martwego dzika powinniśmy poinformować o tym jedną z następujących służb:

Policje
Leśników
Myśliwych
Inspekcje weterynaryjną

Podczas zgłoszenia należy szczegółowo podać lokalizacje martwego dzika. Najlepiej podać szczegółowe współrzędne geograficzne miejsca w którym go odnaleźliśmy. W trakcie zgłoszenia należy również podać również liczbę znalezionych martwych dzików, swój numer telefonu oraz swoje dane.

Jeśli dotknęliśmy martwego dzika powinniśmy umyć ręce wodą z mydłem.

Działania państwa Polskiego mające na celu zwalczenie ASF

ASF przyczynia się do znaczących strat finansowych wśród hodowców świń. Powoduje też wzrost kosztów hodowli. Z tego powodu podejmowane są liczne ogólnopolskie działania mające na celu zwalczanie tej choroby.

Do państw wolnych od ASF nie należy wwozić świń ani wieprzowiny pochodzących z państw w których ASF występuje. Dotyczy to również Polski. W Polskim rządzie działa międzyresortowy zespół, który monitoruje sytuacje z ASF w Polsce i podejmuje działania, których celem jest powstrzymanie rozwoju ASF na terenie Polski. O tym jak poważnym problemem jest ASF na terenie naszego kraju świadczy fakt, że zwalczanie Afrykańskiego Pomoru Świń znalazło swoje miejsce nawet w expose wygłoszonym przez Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego. Podczas tego wystąpienia nasz premier podkreślił, że mimo iż dla większości Polaków ASF to skrót, który niewiele mówi to jest to choroba mająca duże znaczenie dla polskiej wsi. W wystąpieniu tym premier Mateusz Morawiecki zapowiedział wzmocnienie istniejących, a także wdrożenie nowych środków mających na celu powstrzymanie rozprzestrzeniania się i zwalczenie Afrykańskiego Pomoru Świń.

Wkrótce po wystąpieniu premiera Mateusza Morawieckiego uchwalona została ustawa mająca na celu zwiększenie skuteczności zwalczania Afrykańskiego Pomoru Świń.

Wspomniana przed chwilą ustawa przewiduje utworzenie zespołów do spraw zagrożeń epizootycznych, zwiększenie nadzoru nad Polskim Związkiem Łowieckim oraz zwiększenie efektywności odstrzału sanitarnego dzików. Zgodnie z prawem łowieckim zwierzyna żyjąca w stanie wolnym jest własnością państwa i jedynie administracja państwowa może i musi ustalać dopuszczalną liczebność dzików i innych gatunków dziko żyjących zwierząt w Polsce.

W związku z pomorem świń oraz ze szkodami w uprawach powodowanymi przez dziki zdecydowano o potrzebie radykalnej redukcji dziczej populacji w Polsce. Polować na dziki można indywidualnie lub zbiorowo. Najbardziej efektywne są polowania przeprowadzane z ambon lub zza siatki. Dobrym momentem na polowania są też żniwa kukurydzy podczas których dziki uciekają z kukurydzianych pól do lasów.

W ramach odstrzału sanitarnego dzików kołom łowieckim zostanie przydzielona określona ilość dzików do odstrzału sanitarnego. Przeprowadzone odstrzały sanitarne z jednej strony mają za zadanie zmniejszenie liczebności dzików, a z drugiej strony dzięki nim będzie można stwierdzić, czy odstrzelone w ten sposób dziki są nosicielami ASF.

Dzierżawcy obwodów łowieckich, którzy bez uzasadnionych przyczyn w ciągu trzech następujących po sobie lat nie zrealizują więcej niż 80 % planów dotyczących pozyskania zwierzyny grubej mogą mieć wypowiedzianą umowę dzierżawy.

Nowe przepisy zezwalają też na skorzystanie z nowych metod redukcji dzików. Na obszarach miejskich redukcja ta będzie mogła być przeprowadzana bez użycia broni palnej.

Nowe możliwości jeśli chodzi o wydawanie decyzji dotyczących ASF zyskają starostowie. Jak dotąd mieli oni możliwość wydania decyzji o odłowie lub odstrzale redukcyjnym. Teraz zyskają oni również możliwość wydania decyzji o odłowie wraz z uśmierceniem.

Wprowadzane zmiany oznaczają też zwiększenie możliwości pokrywania wydatków związanych ze zwalczaniem ASF przez inspekcje weterynaryjną. Dzięki wprowadzonym zmianom inspekcja weterynaryjna zyska możliwość pokrycia wszystkich wydatków związanych ze zwalczaniem tej choroby. Dotychczas inspekcja weterynaryjna miała jedynie możliwość wymienionych w katalogu określonym przez ministra rolnictwa.

Zgodnie z nowo obowiązującymi przepisami naruszenie decyzji administracyjnej nakazującej określone działania lub zakazującej określonych zadań związanych ze zwalczaniem Afrykańskiego Pomoru Świń jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny.

Znacznie zwiększyły się uprawnienia lekarzy weterynarii. Teraz mogą oni wprowadzać rozporządzenia będące aktami prawa miejscowego. Powiatowi lekarze weterynarii zyskali możliwość nakazania wskazanym w ustawie podmiotom odłowienia zwierząt łownych, określenia postępowania ze zwierzętami, które zostały wyłapane, poszukiwania martwych zwierząt i transportu zwierzęcych zwłok do wskazanych miejsc. Rozporządzenia te mogą dotyczyć także zakazu dokarmiania zwierząt łownych.

Jednym z największych zaplanowanych w celu powstrzymania Afrykańskiego Pomoru Świń przedsięwzięć jest wybudowanie długiego na ponad 1000 kilometrów ogrodzenia, mającego znajdować się wzdłuż granicy polski z Ukrainą i Białorusią. Szacowany koszt budowy wspomnianego ogrodzenia to 130 milionów złotych.

W celu zwiększenia skuteczności walki z ASF proponuje się również zmianę postępowania w stosunku do dzików, które zostały odłowione na terenach miejskich. W chwili obecnej odłowione w miastach dziki przewożone są w inne miejsca. Po wprowadzeniu proponowanych zmian będą one uśmiercane.

Kolejną zmianą wprowadzona przez wspomnianą ustawę jest zwiększenie nadzoru nad Polskim Związkiem Łowieckim mające na celu zwiększenie efektywności odstrzału sanitarnego. Zwiększenie efektywności dotyczyć ma za równo polowań odbywających się na obszarach niechronionych jak i tych objętych ochroną.

Zakupionych zostanie 70 kontenerów chłodniczych przeznaczonych do przetrzymywania tusz zarażonych ASF dzików.

W ramach walki z AFS przeprowadzana zostanie też kampania informacyjna na temat tej choroby. Kampania ta skierowana zostanie do całego społeczeństwa ze szczególnym uwzględnieniem rolników, myśliwych i władz samorządowych.

Na zwalczanie ASF w 2018 roku przeznaczono ponad 28 milionów złotych. Krytycy działań rządu na przykład Krajowe Izby Rolnicze zwracają uwagę, że proponowana kwota wydaje się zbyt mała biorąc pod uwagę szerokie spektrum działań które mają być finansowane i wysokie tempo rozprzestrzeniania się ASF. Na zwalczanie tej choroby przeznaczono zaledwie 3 miliony więcej niż w roku 2017 mimo iż zasięg występowania ASF jest obecnie o wiele większy i zaplanowano więcej działań mających na celu zwalczanie tej choroby.

Pomoc finansowa dla rolników w związku z AFS

Rolnicy których fermy zostały zarażone przez Afrykański Pomór Świń objęci są różnymi formami pomocy finansowej ze strony Polskiego państwa. Pod koniec 2017 roku ARiMR uruchomiła pożyczki dla hodowców trzody chlewnej, którzy prowadzą swoją działalność w rejonach Polski w których występuje ASF. Kwota maksymalna pożyczek, które może otrzymać gospodarstwo wynosi od pięćdziesięciu tysięcy do miliona złotych. Wysokość pożyczki, którą będzie mogło otrzymać dane gospodarstwo uzależniona jest od wielkości stada świń w 2016 roku. Łącznie na wspomniane pożyczki przeznaczono trzydzieści milionów złotych.

28 listopada 2017 roku weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów dotyczące gospodarstw w których hodowanych jest mniej niż 50 świń. Posiadacze mniejszej niż 50 sztuk świń, którym nakazano wstrzymanie produkcji wieprzowiny w związku z niespełnieniem wymagań związanych z ASF mogą składać wnioski o pomoc z ARiMR. Dofinansowanie to dotyczy wyłącznie stad, których siedziba znajduje się na obszarach na których wystąpił wirus ASF. Świnie muszą opuścić gospodarstwa, które otrzyma dofinansowanie w ciągu co najmniej 120 dni od wydania decyzji nakazującej zaprzestanie hodowli trzody chlewnej.

Dofinansowanie przysługuje wyłącznie gospodarzom, którzy nie otrzymali w związku z zaprzestaniem utrzymywania stad środków lub pomocy z innych źródeł w tym między innymi z

Budżetu państwa
Ubezpieczenia
Budżetu Unii Europejskiej
Ubezpieczenia
Środków weterynaryjnych

Wnioski o pomoc mogą być składane do 150 dni od wydania decyzji przez Powiatowego Lekarza Weterynarii. Kwoty pomocy w przeliczeniu na jedna świnie uzależnione są od ich masy. W przypadku prosiąt o masie nieprzekraczającej 20 kilogramów jest to 190 złotych, a w przypadku innych świń 300 złotych. W przypadku przekroczenia limitów ilościowych pomocy o tym którzy spośród wnioskodawców otrzymają pomoc decyduje kolejność wpływu wniosków do właściwych biur ARiMR.

Pomimo podejmowania licznych działań mających na celu zwalczenie ASF choroba ta cały czas postępuje i nic nie wskazuje aby w najbliższym czasie miało to się zmienić.