Fumigacja akt i dokumentów

Dlaczego dokumenty archiwalne są tak wrażliwe?

Materiały archiwalne – akta, dokumenty, księgi i rękopisy – mają ogromną wartość historyczną, naukową i administracyjną. Ich przechowywanie wymaga szczególnych warunków, ponieważ papier, tusz i kleje używane dawniej są bardzo podatne na wilgoć, temperaturę i działanie mikroorganizmów.

Nawet niewielkie wahania mikroklimatu w magazynach mogą doprowadzić do poważnych uszkodzeń. Z tego względu archiwa, biblioteki i instytucje przechowujące dokumenty muszą regularnie kontrolować warunki przechowywania oraz przeprowadzać dezynfekcję i fumigację akt w razie wystąpienia zagrożenia biologicznego.

Najczęstsze zagrożenia dla materiałów archiwalnych

Wysoka wilgotność powietrza

Najgroźniejszym czynnikiem dla akt i dokumentów jest nadmierna wilgotność. Papier, którego głównym składnikiem jest celuloza, ma silne właściwości higroskopijne – bardzo łatwo wchłania wodę, ale trudno się jej potem pozbywa.

Wilgoć prowadzi do deformacji kartek, odklejania okładek i osłabienia struktury papieru. Dodatkowo stwarza idealne warunki dla rozwoju pleśni, bakterii i promieniowców, które mogą w krótkim czasie zniszczyć całe zbiory archiwalne.

Zbyt niska wilgotność

Równie niebezpieczna jest niedostateczna wilgotność powietrza. Gdy spada ona poniżej 40%, papier wysycha i staje się kruchy. Kleje ulegają degradacji, przez co grzbiety książek pękają, a kartki odklejają się.

Optymalne warunki dla przechowywania dokumentów archiwalnych to wilgotność 45–55% i temperatura około 18°C.

Mikroorganizmy i szkodniki

Do najgroźniejszych organizmów niszczących papier należą:

• Pleśnie i grzyby, które tworzą plamy i osłabiają strukturę papieru,
• Promieniowce i bakterie, powodujące odbarwienia i nieprzyjemny zapach,
• Owady papierowe: rybiki cukrowe, kołatki, mkliki, mole książkowe, które żywią się klejem i włóknami celulozowymi.

Obecność insektów i pleśni to sygnał alarmowy, że konieczne jest przeprowadzenie fumigacji dokumentów.

Na czym polega proces fumigacji akt i dokumentów?

Fumigacja to metoda dezynfekcji i dezynsekcji, w której używa się gazu – najczęściej tlenku etylenu (EtO) – w celu zniszczenia wszystkich form życia biologicznego (owadów, larw, grzybów, bakterii).

Proces fumigacji akt przez firmę Insektpol przebiega w kilku etapach:

1. Przygotowanie materiałów – wszystkie zainfekowane akta i dokumenty są starannie oczyszczane z kurzu i umieszczane w specjalnej komorze próżniowej.
2. Gazowanie – dokumenty poddawane są działaniu tlenku etylenu przez ok. 48 godzin.
3. Kwarantanna – po zakończeniu fumigacji akta muszą spędzić minimum 5 dni w wentylowanym pomieszczeniu, aby gaz całkowicie się ulotnił.

Po tym procesie dokumenty są w pełni bezpieczne i wolne od drobnoustrojów i insektów.

Zastosowanie fumigacji w dezynsekcji archiwaliów

Zaletą fumigacji jest to, że umożliwia oczyszczenie dużych partii akt jednocześnie, a gaz dociera do każdej szczeliny – nawet do wnętrza opraw. Dzięki temu można skutecznie oczyścić:

• archiwalia papierowe,
• książki i rękopisy,
• teczki i skoroszyty,
• mapy i plany,
• zbiory biblioteczne i muzealne.

Jednak nie wszystkie materiały mogą być fumigowane. Fotografie, pergaminy i dokumenty barwne są szczególnie wrażliwe – w ich przypadku zaleca się beztlenową metodę AIRmicro, która jest bezpieczniejsza i równie skuteczna.

Ograniczenia i konserwacja po fumigacji

Fumigacja eliminuje mikroorganizmy i owady, ale nie zabezpiecza dokumentów przed ponownym zakażeniem. Dlatego po zabiegu konieczne jest:

• przeprowadzenie impregnacji lub konserwacji,
• zapewnienie odpowiedniej temperatury i wilgotności,
• regularna kontrola mikroklimatu i stanu dokumentów.

Przepisy i normy dotyczące ochrony materiałów archiwalnych

Zasady ochrony i przechowywania akt reguluje ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z dnia 14 lipca 1983 roku (Dz. U. z 2015 r. poz. 1446, z późn. zm.), a także akty wykonawcze Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 2015 roku:

• Rozporządzenie z 14 października 2015 r. w sprawie warunków i trybu przekazywania materiałów archiwalnych do archiwów państwowych (Dz. U. 2015 poz. 1733),
• Rozporządzenie z 20 października 2015 r. dotyczące klasyfikowania, kwalifikowania i brakowania dokumentacji (Dz. U. 2015 poz. 1743).

Przepisy te określają szczegółowo warunki przechowywania i zabezpieczania archiwaliów przed zniszczeniem, w tym przez czynniki biologiczne.

Sprawdź również: Profesjonalne niszczenie dokumentów, nośników cyfrowych oraz akt

Jak skutecznie chronić akta i dokumenty archiwalne?

Zagrożenia dla materiałów archiwalnych wynikają głównie z niewłaściwych warunków przechowywania, wilgoci oraz działalności mikroorganizmów. Fumigacja akt stanowi skuteczne i sprawdzone rozwiązanie, które pozwala przywrócić dokumentom czystość biologiczną i zahamować procesy niszczenia.

Jednak najważniejsze pozostaje zapobieganie – utrzymanie optymalnego mikroklimatu, regularne kontrole stanu zbiorów i szybka reakcja w razie wykrycia pleśni lub owadów.