Ptaszyniec kurzy, zwalczanie i szkodliwośc

Ptaszyniec kurzy jest najbardziej szkodliwym i najbardziej dokuczliwym pasożytem zewnętrznym drobiu. Atakuje kury, perliczki, bażanty, indyki, a także gołębie i różne ptactwo dzikie. Poraża ptaki w każdym wieku i hodowane różnymi technologiami, nawet nioski trzymane w klatkach. Ptaszyńce poprzez nakłuwanie skóry, wysysanie krwi i wprowadzanie śliny wywołują niedokrwistość, świąd, niepokój i bezsenność ptaków. Kury wiejskie zmieniają miejsca noclegowe w kurnikach silnie porażonych pasożytem, a nawet je opuszczają i nocują wtedy na pobliskich drzewach lub krzewach.

Wygląd ptaszyńca kurzego.

Ciało ptaszyńca kurzego, Dermanyssus gallinae, jest spłaszczone, podłużnie owalne, czasem gruszkowate. Długość samicy wynosi od 0,7 do 0,75 mm, a samców 0,6 mm. Ptaszyniec jest barwy szarożółtej. Strona grzbietowa z płytką dorsalną jest z rzadka ozdobiona szczecinkami. Pokrycie ciała jest bardzo rozciągliwe. Po najedzeniu się roztocze przybierają kształt prawie kulisty i ubarwienie najpierw jasnoczerwone, a potem, gdy krew jest trawiona, przez pokrycie ciała widoczny jest ciemny, a nawet czarny zarys jelita. Wtedy długość ciała samic wynosi nawet ponad 1,0 mm.

Odnóża ptaszyńca są dobrze rozwinięte i wysmukłe. Larwy mają 3 pary nóg i poruszają się powoli na 2 parach odnóży. Nimfy i osobniki dorosłe mają 4 pary odnóży, lecz poruszają się tylko na 3 parach. Odnóża przednie ptaszyńców są uniesione nieco do góry, skierowane do przodu i pełnią rolę narządów czuciowych (czułków). Ptaszyńce poruszają się po ciele gospodarzy szybko wywołując bardzo nieprzyjemne swędzenie.

Aparat gębowy tworzą długie sztylecikowate szczękoczułki (chelicerae), umieszczone w przedniej części ciała. Wysuniętymi szczękoczułkami pasożyt nacina jak nożyczkami skórę ptaka. Po zranieniu ofiary wprowadza ślinę, która jest toksyczna, szczególnie dla młodych ptaków. Ślina ma właściwości rozpuszczające tkankę skórną, co ułatwia sztylecikom dotarcie do drobnych naczyń krwionośnych, z których roztocz pobiera krew.

Biologia ptaszyńca kurzego.

Większość życia ptaszyńce spędzają w szparach kurnika, pod podłogą, w uchyłkach ścian i w szczelinach gniazd nieśnych. Ulubionym ich miejscem przebywania są drobne szpary i szczeliny ścian i podłóg, gniazda niosek, a także nagrzane promieniami słonecznymi szpary parapetów, szczeliny w murach, zakamarki spoin dachowych, szpary i szczeliny strychów. Licznie występują w gniazdach gołębi, jaskółek, szpaków i wróbli. Nie można ich zauważyć, gdyż w dzień nie przemieszczają się z miejsca na miejsce.

W dzień ptaszyńce przebywają w kryjówkach, ale nocą wychodzą z nich i atakują śpiące ptaki. Opite krwią samice składają po 8 jaj dziennie przez kilka tygodni. Jaja są umieszczane w szparach, w których pasożyty przebywają za dnia. Ptaszyńce charakteryzują się dużą rozrodczością i bardzo szybkim rozwojem. W warunkach optymalnej dla pasożyta temperaturze (od 20 do 25oC) i w odpowiedniej wilgotności, po 2-3 dniach z jaj wylęgają się larwy. Larwy ptaszyńca mają trzy pary odnóży i tym różnią się od pozostałych stadiów rozwojowych. Larwy nie odżywiają się i zaraz linieją w protonimfę, a ta po kilku dniach w deutonimfę i w końcu w postać dorosłą. Nimfy i dorosłe roztocze są krwiopijne.

Rozwój ptaszyńców przebiega bardzo szybko i już w ciągu 7 dni z larw mogą powstać osobniki dorosłe. Tempo rozwoju pokolenia zależy od temperatury otoczenia. Chłodnym latem rozwój ptaszyńców ulega znacznemu spowolnieniu; są jednak odporne na zimno.

Ptaszyńce doskonale przystosowały się do pasożytniczego trybu życia. Jak większość pasożytów zewnętrznych są wytrzymałe na głód i bez pokarmu mogą przeżyć kilka (do 8) miesięcy.

Szkodliwość ptaszyńca kurzego

Ptaszyńce są pospolitymi i dokuczliwymi pasożytami ptaków, ale przenoszą się też na ssaki domowe i potrafią pobrać krew ze skóry koni, bydła, królików, psów, kotów, a nawet i ludzi. U koni, krów i innych zwierząt domowych ptaszyńce wywołują na skórze zmiany podobne do wszawicy lub nawet świerzbu, gdyż powstają rozległe, płatowate powierzchnie z przerzedzonym włosem i zgrubiałą, słoniowatą skórą, którą pokrywa zeschły wysięk surowiczny. Żerują na skórze zwierząt, ale czasem znajdowane są w szparach uszu, nosa, w jamie dzioba, w przełyku, a nawet w wolu, co wykazały dokładnie przeprowadzane badania sekcyjne padłego drobiu.

Objawy chorobowe u ptaków wywoływane przez inwazję ptaszyńców zależą od wielu czynników. Najważniejszym jest nasilenie krwiopijców w kurniku. Najliczniejsze są w kurnikach i na ptakach w miesiącach letnich, od lipca do września, ale także dość duże populacje pasożyta znajdowano wielokrotnie porą zimową w ogrzewanych pomieszczeniach, jak np. w brojlerniach, na strychach i piwnicach.

Wrażliwość ptaków na ukąszenia pasożytów jest zależna od ich wieku. Pisklęta i młode gołębie silnie zaatakowane masowo giną od toksycznej śliny ptaszyńców. Starsze i większe ptaki słabną, chudną i gwałtownie spada ich nieśność, w skrajnych przypadkach nawet o 30%. Skóra ptaków odwiedzanych nocą przez liczne roztocze jest pokaleczona, skażona bakteriami, a pióra są powyrywane lub postrzępione, bo biedne ptaki podrażnione przez poruszające się na ich skórze pasożyty drapią się, skubią i wydziobują sobie pióra. Samce szpaków ze zmierzwionym, postrzępionym i nieświeżo wyglądającym upierzeniem, a więc zarażone pasożytem, nie są wiosną wybierane i akceptowane przez samice.

Ptaszyńce roznoszą różne zarazki chorobotwórcze, w tym zarazki cholery i białaczkę drobiu, a także toksoplazmozę i pomór drobiu. Liczne ptaszyńce w kurniku wywołują anemię u silnie porażonych ptaków.

Ptaszyńce jako luźno związane z żywicielami pasożyty mogą niepokoić zwierzęta domowe i ludzi, zasiedlając różne zakamarki pomieszczeń mieszkalnych. Nawet z pojedynczych gniazd gołębi, szpaków lub wróbli umieszczonych w budynku mieszkalnym, ptaszyńce mogą dostać się do mieszkań przez okna i drzwi balkonowe i atakować w nich ludzi i zwierzęta domowe. Bardzo często przechodzą na powierzchnię skóry rąk i nóg ludzi pracujących w kurniku i w ten sposób są przenoszone z kurników do mieszkań.

Nocą pasożyty kłują śpiących mieszkańców. Ukłucia są bezbolesne, ale rankiem w miejscach ukłuć pojawia się świąd o różnym nasileniu, zaczerwienienie i obrzęk. Po 36-40 godzinach pojawia się ropny pęcherzyk, a także obrzmiewają lokalnie węzły chłonne. Po 2-3 dniach objawy te zwykle znikają. Ukłucia ptaszyńca są bardzo nieprzyjemne dla dzieci i dorosłych osób z nadwrażliwością na ślinę objawiającą się w postaci uczulenia. Ukłucia ptaszyńca powodują miejscowe stany zapalne skóry, przechodzące ze stadium rumienia aż do głębokich owrzodzeń. Zapaleniom skóry towarzyszy silne, nieprzyjemne swędzenie. Alergeny produkowane przez ptaszyńce są też przyczyną astmy oskrzelowej, częstej choroby zawodowej u osób zatrudnionych w fermach drobiowych.

Ptaszyńce rozprzestrzeniają nie tylko zarazki chorobotwórcze drobiu, lecz także podejrzewane są o to, że mogą roznosić wirusy z grupy A arbo, które wywołują zapalenie mózgu i rdzenia u ludzi.

Zwalczanie ptaszyńca kurzego

Skuteczną metodą zwalczania ptaszyńców jest stosowanie chemicznych środków roztoczobójczych, czyli akarycydów. Preparaty roztoczobójcze stosuje się metodą opryskiwania pod wysokim (4-5 atm) ciśnieniem za pomocą aparatury gwarantującej dobre rozdrobnienie kropel. Opryskiwane są podłogi, ściany, sufity, okna pomieszczenia, gniazda i inne miejsca, w których gromadzą się krwiopijne roztocze. Przed opryskaniem wnętrze kurnika należy dokładnie oczyścić z kurzu, resztek pokarmu, ściółki i innych nieczystości za pomocą sprężonego powietrza i odkurzacza. Jest to najważniejsze zalecenie. Najlepsze preparaty tracą swoje właściwości roztoczobójcze w pomieszczeniach brudnych, zakurzonych i zapylonych.

Tuż przed zabiegiem opryskiwania należy usunąć lub dokładnie nakryć poidła i karmniki. Jeśli urządzenia te są już porażone ptaszyńcem, należy je odkazić gorącą wodą lub parą wodną.

Ważną czynnością jest też wykrycie wszystkich siedlisk, w których skupiają się ptaszyńce w ogromnych ilościach. W zależności od sposobu prowadzenia hodowli są to następujące miejsca:

hodowle ściółkowe: budki lęgowe, gniazda, ściółka;

hodowle rusztowe: budki lęgowe, dolne powierzchnie rusztów;

hodowle klatkowe: szczeliny klatek, wewnątrz elementów profilowanych, powierzchnia karmników, pasy transmisyjne.

W czasie wykonywania dezakaryzacji (= zabieg zwalczania roztoczy) i w czasie przebywania na fermie silnie porażonej ptaszyńcem pracownicy powinni nosić odzież ochronną.

Można wyróżnić dwa sposoby zwalczania pasożyta akarycydami: (a) nanoszenie preparatów na ciało ptaków, (b) opryskanie podłogi, ścian, sufitów, gniazd, okien i innych miejsc, w których gromadzą się krwiopijne roztocze.

Nieliczne preparaty roztoczobójcze można stosować na ciało ptaków i w ich otoczeniu. Do nich należy NEGUVON-proszek, którego substacja aktywna (metrifonat) należy do związków fosforoorganicznych. Ciecz roboczą otrzymuje się po rozprowadzeniu 15 g proszku NEGUVON w 10 l wody lub 100 g w 66 l wody (0,15% roztwór). Cieczą tą należy spryskać dokładnie ptaki przeznaczając 25-50 ml roztworu na każdego osobnika, albo w cieczy roboczej zanurzyć ptaki na 1-2 minuty. Po zewnętrznym zastosowaniu preparatu NEGUVON zginą wszystkie pasożyty zewnętrzne ptaka, a więc nie tylko ptaszyńce, ale także kleszcze, wszoły i pchły. Część preparatu może przedostać się przez skórę do krwioobiegu ptaka, ale z ciała zostanie wydalony w ciągu kilku godzin. NEGUVON nie kumuluje się w tkance mięśniowej, ani w tłuszczowej. Zabieg ten jest bezpieczny dla konsumentów, gdyż karencja dla preparatu NEGUVON wynosi tylko jeden dzień. Jednocześnie należy dokładnie opryskać preparatem NEGUVON miejsca, w których przebywają pasożyty, a więc podłogi, ściany, gniazda, okna i inne kryjówki. Do opryskiwania pomieszczeń służy również PULARYL (karbaryl), który stosuje się jako 0,5-2% roztwór wodny.

Opryskanie miejsc, w których gromadzą się krwiopijne roztocze, wykonuje się za pomocą produktów biobójczych zaliczanych do różnych grup chemicznych. Do 1974 r. stosowano w Polsce i innych krajach europejskich pyliste preparaty zawierające DDT. W wyniku intensywnego zwalczania pasożytów w fermach drobiarskich za pomocą DDT wykształciły się liczne rasy ptaszyńca odporne na ten pestycyd, które przetrwały do dnia dzisiejszego, np. w farmach drobiarskich Czech. W latach 60-tych i 70-tych wprowadzono na rynek liczne preparaty fosforoorganiczne i karbaminiany o działaniu bójczym na pasożyta. W latach 80-tych do zwalczania ptaszyńca zaczęto stosować pyretroidy.

Do najskuteczniejszych preparatów należą te, których substancją czynną jest karbaryl (LC50 = 12,88 mg/g);) i chlorpyrifos (LC50 = 47,10 mg/g); mniej skuteczne są preparaty z cypermetryną (LC50 = 101,2 mg/g) i dicofolem (LC50 = 263,6 mg/g). Regulatory wzrostu, np. preparaty benzylomocznikowe, są bardzo trujące dla ptaszyńca kurzego; LC50 dla preparatu IKI 7899 wynosi tylko 2,69 mg/g.

Karbaryl (38%) wraz z alfa-cypermetryną (0,8%) to substancje aktywne preparatu SCORPION SC, który charakteryzuje się silnym działaniem kontaktowym i żołądkowym na owady i roztocze. Jest szeroko stosowany do zwalczania pcheł w piwnicach, owadów latających (much) w pomieszczeniach inwentarskich oraz do zwalczania ptaszyńców i wszołów w kurnikach. Ciecz użytkowa zawiera 3-4% preparatu, a 1 litr cieczy roboczej należy nanieść na 20 m2 powierzchni.

Aby uzyskać lepsze wyniki w zwalczaniu pasożytów w kurnikach można jednocześnie zastosować preparat SCORPION SC i preparat działający bójczo na stadia rozwojowe szkodników, np. STARYCIDE preparat firmy Bayer. Ponieważ ten ostatni został wycofany, w zabiegach kombinowanych SCORPION SC jest teraz stosowany razem z preparatem JUVENTOX.

Skuteczność preparatu SCORPION wyraźnie wzrasta po dodaniu środka o nazwie ASTICK FORTE, który nie zawiera substancji aktywnej, ale:

• zwiększa penetrację cieczy użytkowej preparatu SCORPION do miejsc trudno dostępnych z ptaszyńcem;
• poprawia przyczepność do powierzchni preparatu SCORPION i przedłuża czas jego utrzymywania się na powierzchni;
• zatyka przetchlinki ptaszyńców zwiększając ich śmiertelność.

Pojawił się na naszym rynku bardzo skuteczny preparat SCORPIOL, który zawiera 15% karbarylu, 0,3% alfa-cypermetryny i dodatek substancji pełniącej rolę środka ASTICK FORTE. Ciecz użytkową uzyskuje się po rozpuszczeniu 1000 ml w 10 l wody (10% roztwór).

Dobre wyniki uzyskiwano w uszczelnionych pomieszczeniach po zastosowaniu preparatu NUVAN 7 (dichlorfos) w ilości 200 ml 7% gotowego preparatu na 100 m3. Nie ma już tego preparatu na rynku, dlatego należy wybrać inny preparat zawierający dichlorfos, np. AEROFUM. Jest to preparat aerozolowy w samo-opróżniającym się pojemniku. Zawiera 42 g DDVP, czyli dichlofosu, który na ptaszyńca działa krótko i drogą oddechową. Do wykonania zabiegu w kurniku o kubaturze 3000 m3 należy zastosować 5 pojemników preparatu. Zabiegi mogą przeprowadzać osoby, które ukończyły kurs uprawniający do wykonywania zabiegów preparatami toksycznymi. Jest to idealny preparat do dezakaryzacji przewodów wentylacyjnych, w których licznie gromadzą się ptaszynce.

Nowością na naszym rynku jest GALTOX B, który jest preparatem płynnym do sporządzania emulsji wodnej.

Preparat na Ptaszyńca Kurzego

Środek zawiera trzy substancje aktywne (trzy w jednym):

20% fenitrotionu (fosforoorganiczny), 2% alfa-cypermetryny (pyretroid), 7% dichlorfosu (fosforoorganiczny) oraz dodatki działające podobnie jak Astick Forte. Z tego powodu ciecz użytkowa preparatu dobrze wnika do miejsc trudno dostępnych z ptaszyńcem, dobrze przyczepia się do powierzchni i długo utrzymuje się na powierzchni. Ponadto, zatyka przetchlinki ptaszyńców zwiększając ich śmiertelność. GALTOX B jest nowoczesnym akarycydem, gdyż na szkodniki działa jednocześnie kontaktowo, żołądkowo i oddechowo (gdyż zawiera lotny DDVP, czyli dichlorfos). W skład preparatu GALTOX B nie chodzi karbaryl, dlatego zalecany jest do niszczenia populacji odpornych na tą substancję aktywną. W WW zabiegach opryskiwania zaleca się stosowanie 3% roztworu wodnego (300 ml w 10 l wody).

Jeden litr cieczy użytkowej należy nanieść na 20 m2 powierzchni. Preparat GALTOX B zachowuje roztoczobójczą skuteczność do 3 miesięcy po zabiegu.

Preparaty pyretroidowe, których substancja czynna działa kontaktowo przez kilka tygodni, należy stosować w pustych pomieszczeniach inwentarskich, zaraz po wyprowadzeniu stada. Cieczą roboczą należy dokładnie spryskać ściany, podłogi, wyposażenie kurnika, dosłownie wszystkie miejsca, w których za dnia kryją się pasożytnicze roztocze. Preparat niszczy jednocześnie owady występujące w fermie drobiarskiej, m. in. muchę domową, pleśniakowca lśniącego i pluskwy. Po zabiegu pomieszczenie należy dokładnie wywietrzyć przed założeniem nowego stada.

Preparat SOLFAC WP 10 jest pyretroidem, którego substancją czynną jest cyflutryna, działająca kontaktowo przez kilka tygodni. Jest to proszek rozpuszczalny w wodzie. Cieczą roboczą (40 g preparatu na 10 l wody) należy spryskać ściany, podłogi, wyposażenie kurnika, dosłownie wszystkie miejsca, w których za dnia kryją się pasożytnicze roztocze (100 ml cieczy roboczej na 1 m2). Preparat niszczy jednocześnie owady występujące w fermie drobiarskiej, m. in. muchę domową, pleśniakowca lśniącego i pluskwy. Preparat SOLFAC WP 10 należy stosować w pustych pomieszczeniach po wyprowadzeniu stada.

Pojawiły się na naszym rynku produkty biobójcze o niekonwencjonalnym działaniu: BIOBECK PA 910 i POULTRY SHIELD. Preparaty te działają szkodliwie na pokrycie ciała roztoczy i owadów.

Skóra owadów i roztoczy pełni bardzo ważną rolę. Chroni ciało przed niekorzystnymi czynnikami otoczenia, zapobiega utracie wody, ogranicza wnikanie patogenów i insektycydów. Składa się z trzech warstw: oskórka (kutykula), nabłonka (hypoderma) i błony podstawowej. Oskórek jest martwy i nasycony barwnikami. Gdy jest świeży, wtedy jest bardzo elastyczny, potem twardnieje i ciemnieje. W oskórku wyróżnić można epikutykulę, egzokutykulę i endokutykulę. Epikutikula, najbardziej zewnętrzna powłoka skóry, składa się z warstwy cementowej, warstwy woskowej i warstwy polifenolowej. Właśnie te warstewki epikutykuli usuwa z pokrycia ciała preparat BIOBECK PA 910, którego substancją aktywną jest syntetyczny kwas krzemowy. Zaleca się 12,5 kg preparatu BIOBECK PA 910 na 10000 ptaków. Na jedną kurę należy nanieść 1-2 g środka i dodatkowo na miejsca przebywania kur (np. na gniazda).

Inaczej działa preparat POULTRY SHIELD. Niszczy pokrycie roztoczy tak, że ich ciało pochłania tak dużo wody, że staje się gąbczaste i w końcu pęka. Działanie preparatu wyraźnie można wtedy zauważyć. Powierzchnie zajmowane przez ptaszynce przyjmują zielonkawe zabarwienie.

Ptaszyńca kurzego nie jest łatwo wytępić, ponieważ przez wiele miesięcy może on przeżyć bez pożywienia w miejscach trudno dostępnych dla pestycydów, dlatego, jeśli jest to możliwe, zabieg dezakaryzacji należy powtórzyć 2-3 razy co 7-10 dni. Stosować należy akarycydy z różnych grup chemicznych przemiennie lub jednocześnie:

pyretroidy, karbaminiany lub fosforoorganiczne oraz preparaty niszczące tylko formy młodociane szkodnika (np. Juventox), albo tylko preparat GALTOX B trzy w jednym, aby wyhamować powstawanie ras odpornych.

Ptaszyniec kurzy, a człowiek

Jeśli zdarzy Ci się, że znajdziesz ptaszyńca kurzego w domu, w mieszkaniu i poszukujesz rzetelnej informacji.

To nie ma potrzeby byś klikał ptaszyniec kurzy na forum czy przeglądał internet. Wystarczy, że skontaktujesz się z naszą firmą – postaramy się rozwiązać Twój problem.

Opracował:

Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz,
Katedra Entomologi SGGW.