Rozkruszek drobny (Tyrophagus putrescentiae) jest roztoczem z rodziny roztoczkowatych. Rozkruszek drobny to szeroko rozpowszechniony szkodnik magazynowy spotykany zwłaszcza na terenie magazynów zbożowych i pieczarkarni.
Jak wygląda rozkruszek drobny?
Ciało rozkruszka drobnego jest owalne i mlecznobiałe z wyjątkiem jasnoróżowych nóg i dwóch różowych plam znajdujących się po bokach hysterosomy. Plamy te to gruczoły łojowe rozkruszka drobnego. Pancerz rozkruszka drobnego jest bardzo cienki. Wyraźnie widać przez niego ciemny układ pokarmowy rozkruszka drobnego.
Rozmiary rozkruszka drobnego jak sama jego nazwa wskazuje są niewielkie w związku z czym robak ten jest ledwo widoczny gołym okiem. Samice rozkruszka drobnego mają od 0,32 do 0,48 milimetra długości. Najczęściej jest to około 0,41 milimetra długości. Ich szerokość to 0,21 milimetra. Samce rozkruszka drobnego są znacznie mniejsze od samic, lecz jednocześnie dużo bardziej owalne. Mają one 0,31 milimetra długości czyli znacznie mniej od samic, a jednocześnie 0,20 milimetra szerokości czyli jedynie nieznacznie mniej niż jest to w przypadku samic.
Od strony brzusznej ciało rozkruszka polowo-magazynowego jest płaskie, a od strony grzbietowej wypukłe. Na gładkim pancerzu rozkruszka drobnego znajduje się 14 par szczecinek. 4 Spośród tych 14 par szczecinek znajdują się na propodosomie, a 10 par na hysterosomie. Szczecinki rozkruszka drobnego są niemal gładkie. Druga para szczecinek grzbietowych rozkruszka drobnego sięga do nasady III pary. Szczecinki analne rozkruszka drobnego tworzą krótki tren. Gnatosoma rozkruszka drobnego jest stosunkowo duża. Ma ona gruszkowaty kształt. Na zewnętrznej stronie chelicer znajdują się dwa kolce, na ich członie ruchomym cztery kolce. Organ pseudostigmalny jest krótki. Jedynie u podstawy jest on rozgałęziony.
Odnóża rozkruszka drobnego są krótkie i cienkie. Zakończone są one silnym pazurkiem. Pomiędzy biodrami III i IV pary odnóży znajduje się szczelina płciowa. U samców rozkruszka drobnego w okolicach otworu analnego znajduje się para owalnych przyssawek. Na stopach IV pary odnóży znajduje się para przyssawek płciowych dzieląca stopę na trzy równe odcinki.
Jak rozmnaża i rozwija się rozkruszek drobny?
Rozwój rozkruszka drobnego następuje przy wilgotności wynoszącej powyżej 70% i przy temperaturze wynoszącej od 8 do 32 ° Celsjusza. Optymalna dla rozwoju rozkruszka drobnego temperatura wynosi 25 ° Celsjusza. Kopulacja rozkruszków drobnych może następować wielokrotnie podczas ich życia.
Jaja składane są i przyklejane przez samice rozkruszka mącznego pojedynczo na produktach na których odbywać się będzie żerowanie larw. Pojedyncza samica składa od 1 do 60 jaj dziennie. Najczęściej jest to 10 jaj dziennie. Podczas swojego życia samica zazwyczaj składa około 300 jaj. Maksymalnie są to 674 jaja. Ponieważ w optymalnych warunkach i przy braku naturalnych wrogów śmiertelność w populacji rozkruszka drobnego jest dość niska populacja rozkruszków może powiększyć się nawet dwustokrotnie podczas jednego pokolenia.
Długość rozwoju jaj cechuje się wysokim zróżnicowaniem w zależności od wilgotności i temperatury. Trwa on od 2 do 40 dni. Jaja rozkruszka drobnego są owalne i mlecznobiałe z błyszczącym, gładkim chirionem. Mają one około 0,11 milimetra długości.
Żerowanie larw rozkruszka drobnego
Żerowanie larw rozkruszka drobnego rozpoczyna się natychmiast po ich wyjściu z osłonki jajowej. Również w przypadku larw obserwuje się wysokie zróżnicowanie czasu rozwoju w zależności od warunków zewnętrznych oraz rodzaju dostępnego pokarmu. Trwa on od trzech dni do miesiąca. Po upływie tego czasu larwy rozkruszka drobnego nieruchomieją na kilka dni.
Larwy rozkruszka drobnego mają jajowaty kształt. Mają one 0,21 milimetra długości i 0,12 milimetra szerokości. Ich ciało jest pokryte krótkimi szczecinkami i bezbarwne. U nasady II pary odnóży znajdują się mające buławkowaty kształt pałeczki zmysłowe.
Protonimfa rozkruszka drobnego jest owalna i ma cztery pary silnych odnóży. Pomiędzy podstawą czwartej pary odnóży znajduje się zawiązek szczeliny płciowej. Po obu stronach tego zawiązka znajdują się pojedyncze, skośnie ułożone brodawki. Żerowanie protonimfy trwa od 4 do 34 dni
Tritonimfa rozkruszka drobnego jest bardzo podobna do protonimfy i osobników dorosłych. Ma ona 0,39 milimetra długości i 0,21 milimetra szerokości. Szczelina płciowa tritonimfy rozkruszka drobnego jest dłuższa niż jest to u protonimfy rozkruszka drobnego. Brodawki znajdują się z obu jej stron. Żerowanie tritonimf rozkruszka drobnego trwa od 2,5 do 24 dni.
U rozkruszka drobnego nie występuje stadium deutonimfy.
Wysokie zróżnicowanie czasu rozwoju poszczególnych stadiów rozwoju rozkruszka drobnego skutkuje wysokim zróżnicowaniem czasu rozwoju tego roztocza. Może on trwać od dziesięciu dni aż do trzech miesięcy. Podobnym zróżnicowaniem cechuje się czas życia osobników dorosłych rozkruszków drobnych. Mogą one żyć od 2 do 13 miesięcy. Przeciętnie jest to 70 dni.
Rozkruszek drobny a odporność na niskie temperatury
Niskie temperatury znacząco ograniczają tempo rozwoju rozkruszka drobnego niemniej może on przeżyć w nich dość długo. W temperaturze wynoszącej 0 ° Celsjusza osobniki dorosłe rozkruszka drobnego giną po upływie 26 dni. W temperaturze -10 ° Celsjusza osobniki dorosłe rozkruszka drobnego giną po upływie 5 dni, a w temperaturze -15 ° Celsjusza po upływie 1 dnia. Jeszcze większą wytrzymałością na działanie niskich temperatur cechują się jaja rozkruszka drobnego. W temperaturze 0 ° Celsjusza giną po upływie 85 dni, a w temperaturze -10 ° Celsjusza po upływie 21 dni.
Rozkruszek drobny to robak magazynowy cechujący się wysoką odpornością na głód niemniej jego odporność na ten czynnik spada wraz ze wzrostem temperatury. Wynika to z przyśpieszenia tempa metabolizmu rozkruszków drobnych następującego wraz ze wzrostem temperatur. Każdy stopień wzrostu temperatury powietrza przekłada się na dwa dni mniej przez które rozkruszki drobne mogą przeżyć bez pożywienia.
Miejsca występowania rozkruszka drobnego
Rozkruszek drobny jest roztoczem o szerokim zasięgu występowania za równo w Polsce jak i na świecie. Rozkruszek drobny pojawia się na terenie pieczarkarni, przetwórni oraz magazynów zbożowych i spożywczych. Obecność rozkruszka drobnego wykryto w około 10 % produktów znajdujących się na terenie przechowalni. Poza budynkami można go spotkać na terenie pól, gdzie spotykany jest w powierzchniowej warstwie gleby, w stogach siana i zbóż, w norach gryzoni oraz w gniazdach ptaków. Ten mały robak często spotykany jest na roślinach uprawianych pod osłonami.
Rozkruszek drobny bardzo często współwystępuje z innymi gatunkami roztoczy. Wysoka płodność połączona z niskimi wymaganiami pokarmowymi sprawiają jednak, że z czasem staje się dominującym roztoczem w danym miejscu.
Rozkruszek drobny i powodowane szkody
Zniszczenia powodowane przez rozkruszka drobnego uzależnione są od miejsca w którym żeruje. Lista produktów uszkadzanych przez rozkruszka drobnego jest bardzo długa. W pieczarkarniach ten mały robak niszczy owocniki i strzępki grzybni. W magazynach zbożowych ten mały robaczek niszczy ziarna. Zniszczenia ziarna powodowane przez rozkruszka drobnego koncentrują się głównie w zewnętrznych warstwach ziarna ponieważ długie szczeciny uniemożliwiają rozkruszkom drobnym dotarcie do głębszych warstw ziarna. Rozkruszek drobny atakuje wyłącznie ziarna i nasiona o uszkodzonej osłonce w których zjada wyłącznie zarodki.
W magazynach spożywczych niszczy on nasiona roślin, suszone owoce, sproszkowane jaja i mleko, mączkę rybną, pasze, suszone zioła i inne produkty zielarskie oraz artykuły fermentujące takie jak piwo, wino i miody. Szczególnie wysokie szkody powoduje w serach.
Rozkruszek drobny uszkadza też rośliny i infekuje je patogenami.
Pozytywne oddziaływanie rozkruszka drobnego
Rozkruszek drobny może mieć również oddziaływanie pozytywne. W jego diecie znajdują się nicienie szkodliwe dla roślin szklarniowych w związku z czym ten mały robak ogranicza ich rozwój. W diecie rozkruszka drobnego znajdują się również larwy, poczwarki oraz martwe osobniki owadów magazynowych. Spośród owadów magazynowych jedynie trojszyki takie jak trojszyk ulec, trojszyk gryzący, trojszyk zbożowy lub trojszyk ciemny nie pojawiają się w diecie rozkruszka drobnego.
Zagrożenia ze strony rozkruszka drobnego dla ludzi
Produkty porażone przez rozkruszka drobnego mają nieprzyjemny, stęchły zapach. Ze względu na niewielkie rozmiary rozkruszka bardzo łatwo jest go zjeść. Łatwo również jest zjeść fragmenty jego ciała znajdujące się w mące zrobionej z ziarna w którym żerował ten mały robaczek. Zrobiony z chityny pancerzyk oraz ostre szczecinki rozkruszka drobnego mogą doprowadzić do uszkodzenia ścian jelit i stanów zapalnych przewodu pokarmowego. Rozkruszek drobny może również powodować alergię i przenosić zarodniki pleśni oraz chorobotwórczych bakterii. Zarodniki pleśni przenoszone są przez niego nie tylko na powierzchni ciała, ale również z kałem. Niewielkie rozmiary rozkruszka drobnego sprawiają, że z łatwością przenosi się on na większe odległości na ciałach innych zwierząt oraz na butach lub ubraniu ludzi.
Co zrobić żeby nie mieć rozkruszków?
Liczebność rozkruszków drobnych w zbożu można znacząco zmniejszyć dbając niski poziom wilgotności w magazynie. W tym celu należy wysuszyć ziarna przed rozpoczęciem ich przechowywania oraz oczyścić je z kurzu, piasku, nasion roślin i innych zabrudzeń. Następnie należy przechowywać te produkty w niskiej wilgotności. Dlaczego oczyszczenie ziarna to skuteczny sposób na rozkruszki? Zanieczyszczenia wypełniają przestrzeń pomiędzy ziarnami. Wypełnienie przestrzeni pomiędzy ziarnami utrudnia cyrkulacje powietrza. Brak cyrkulacji powietrza zwiększa wilgotność. Zwiększenie wilgotności powoduje wzrost liczebności rozkruszków.