Kołatek uparty-co to jest?
Kołatek uparty (Anobium pertinax) znany jest również jako kołatek mieszkaniowy, choć ta druga nazwa stosowana jest znacząco rzadziej od pierwszej.
Kołatek uparty jak wygląda?
Dorosłe kołatki uparte mają czarnobrunatne ciała mające około 4 milimetry długości. Kołatki uparte pokryte są nielicznymi, krótkimi włoskami. Masywna głowa kołatka upartego przykryta jest kapturowatym przedpleczem. Przednie kąty przedplecza kołatka upartego są rozwarte, a ich i mają zaokrąglone wierzchołki. Nasada przedplecza kołatka upartego nie zwęża się. W tylnej części przedplecza kołatka upartego żółte owłosienie zauważyć można jedynie na zewnętrznych kątach, gdzie układa się ono w dwie oddzielne, żółte plamki. Podłużny wzgórek znajdujący się na przedpleczu kołatka upartego w swojej przedniej części przedzielony jest wgłębieniem. Na śródpiersiu oraz początkowej części zapiersia kołatka upartego znajduje się wyżłobienie. Międzyrzędy znajdujące się na pokrywach kołatka upartego są dwukrotnie szersze od rzędów. Sternity odwłoka kołatka upartego począwszy od drugiego aż po piąty zrośnięte są ze sobą.
Kołatek larwa
Larwy kołatka upartego podobnie jak larwy innych gatunków szkodników drewna są większe od osobników dorosłych. Osiągają one nawet 9 milimetrów długości. Tak duża różnica w rozmiarach wynika z dwóch przyczyn. Po pierwsze ciała larw kołatka upartego podobnie jak ciała wielu innych szkodników drewna są wydłużone. Tymczasem ciała osobników dorosłych kołatka upartego są dość zwarte. Zwarte, mniej lub bardziej przypominające cylinder ciała są zresztą charakterystyczną cechą szkodników drewna spotykaną również w przypadku wielu innych ich gatunków. Zwarte ciała mają zwłaszcza korniki takie jak na przykład kornik drukarz. Nie należy zapominać jednak o tym, że korniki żerują w drzewach żywych, a nie w drewnie użytym do budowy budynków w związku z tym jeśli ktoś mówi, że ma korniki w domu, korniki w mieszkaniu, korniki w meblach lub korniki w budynkach to prawdopodobnie przyczyną jego problemów jest kołatek uparty, spuszczel pospolity, kołatek domowy, miazgowiec brunatny lub inny gatunek szkodników drewna technicznego a nie korniki. Drugą przyczyną różnic w rozmiarach osobników dorosłych kołatka upartego i larw kołatka upartego jest fakt, że wiele energii traconej jest przez kołatki uparte w czasie, gdy przekształcają się one z stadium larwy kołatka upartego w postać dorosłą kołatka upartego. Również w tym przypadku z podobna sytuacją mamy do czynienia w przypadku wielu innych gatunków szkodników drewna. Żerowiska larw kołatka upartego bardzo przypominają swoim wyglądem żerowiska krokwiowca piłkorożnego. Żerowiska te znajdują się jednak w innych częściach budynków ponieważ krokwiowiec piłkorożny żeruje w drewnie mniej wilgotnym od drewna w którym żeruje kołatek uparty. Wśród szkodników drewna generalnie zauważyć można uzupełnianie się wymagań. Każdy szkodnik drewna ma swoje własne preferencje dotyczące drewna. Preferencje te obejmują miedzy innymi gatunek drewna, a także takie parametry drewna jak poziom jego wilgotności i zagrzybienie. Dzięki temu w niemal każdym drewnie może żerować jakiś szkodnik drewna, a jednocześnie dla większości konkretnych fragmentów drewna niewielka będzie ilość gatunków szkodników drewna mogąca w nich żerować. Utrudnia to profilaktykę mającą na celu zapobiegnięcie żerowaniu szkodników drewna. Na przykład zmniejszenie wilgotności drewna sprawi, że nie będą mogły w nich żerować jedne gatunki szkodników drewna, ale jednocześnie stanie się ono dostępne dla innych.
Kołatek samiec i samica
Samce oraz samice kołatka upartego są do siebie dość podobne, ale różnią się między sobą budową czułków. U przedstawicieli obu płci składają się one z 11 członów, ale trzy ostatnie człony czułków samic kołatka upartego są krótsze niż jest to w przypadku samców kołatka upartego.
Kołatek gdzie żyje?
Kołatek uparty nie występuje tak licznie i powszechnie jak blisko z nim spokrewniony kołatek domowy. Mimo to podobnie jak kołatek domowy jest on rozprzestrzeniony dość szeroko. Kołatek uparty pojawia się na terenie całej Europy oraz w wielu rejonach Syberii, Kaukazu i Dalekiego Wschodu. Kołatek uparty spotykany bywa nawet daleko poza kołem podbiegunowym północnym, a więc na terenach które są zbyt zimne dla wielu innych gatunków szkodników drewna na przykład dla spuszczela pospolitego.
Kołatki uparte spotykane są w różnych miejscach. Widywane są za równo poza budynkami na przykład na terenie ogrodów, parków i lasów jak i wewnątrz budynków. Jeśli chodzi o budynki kołatek uparty może pojawiać się w domach i w budynkach gospodarczych. Kołatek uparty często pojawia się także terenie różnego rodzaju zabytków w tym również zabytków sakralnych. Jeśli więc zauważyliśmy szkodniki drewna w kościele, robaki w kościele lub „korniki w kościele” to bardzo możliwym jest, że wystąpiły problemy z kołatkiem upartym. Nie należy jednak zapominać o tym, że w każdym z wymienionych miejsc częściej od kołatka upartego pojawiają się inne gatunki szkodników drewna. Na przykład na terenie domów znacznie częściej od kołatka upartego pojawiają się blisko z nim spokrewniony kołatek domowy oraz spuszczel pospolity. Kołatek domowy występuje znacząco częściej od kołatka upartego także na terenie kościołów i innych zabytkowych obiektów, a także w drewnianych przedmiotach.
Kołatek kiedy się pojawia?
Dorosłe kołatki uparte pojawiają się dość wcześnie jak na szkodniki drewna bo już w kwietniu. Widywane bywają aż do czerwca. Tak wczesne pojawianie się kołatków upartych wynika z faktu, że kołatki uparte przeobrażają się już jesienią, a zimę spędzają wewnątrz kolebek poczwarkowych. Podobnie jest z innymi gatunkami szkodników drewna. Te które przeobrażają się jesienią i spędzają zimę w kolebkach poczwarkowych najczęściej pojawiają się w okolicach kwietnia, a te spośród szkodników drewna które przeobrażają się wiosną najczęściej pojawiają się w okolicach czerwca tego samego roku w którym nastąpiło ich przeobrażenie. Większość szkodników drewna przeobraża się jednak w tym samym roku w którym następuje opuszczenie przez nie drewna.
Kołatek uparty w jakim drewnie żyje?
Jaja mogą być składane przez samicę kołatka upartego w otworach wylotowych przez które osobniki dorosłe opuściły drewno lub wewnątrz szczelin drewna. Drewno w którym samice kołatka upartego składają jaja najczęściej jest zawilgocone i zagrzybione. Minimalna wilgotność drewna w którym mogą żerować larwy kołatka upartego to 20%.
Drewno takie najłatwiej znaleźć jest w dolnych częściach budynków dlatego właśnie w nich samice kołatka upartego najczęściej składają swoje jaja. Elementami budynków w których jaja składane są przez kołatki uparte najczęściej są podłogi oraz legary.
Żerowanie larw kołatka upartego odbywa się w bielu, który porażony został przez grzybnie. Często zdarza się, że wiele pokoleń kołatka upartego rozwija się w tym samym drewnie. Chodniki drążone przez larwy kołatka upartego osiągają do trzech milimetrów szerokości. Wypełnione są one odchodami mającymi formę spłaszczonych grudek oraz mączką drzewną.
Wielkość kolebek poczwarkowych kołatka upartego jest dość zróżnicowana. Maja one 4-10 milimetrów długości. Umieszczone są prostopadle do powierzchni drewna w którym żerują larwy kołatka upartego.
Kołatek uparty oznaki żerowania
Oznaki żerowania kołatka upartego są podobne do oznak żerowania blisko z nim spokrewnionego kołatka domowego. Oznaki te to mączka drzewna, okrągłe otwory znajdujące się w drewnie oraz wydawane przez kołatki uparte odgłosy przypominające kołatanie. Podobnie jak jest to u niektórych innych gatunków szkodników drewna technicznego na przykład u spuszczela pospolitego larwy kołatka upartego często zasiedlają drewno przez wiele kolejnych pokoleń. Wynika to z preferencji samic kołatka upartego do składania jaj w otworach wylotowych należących do kołatka upartego. Otwory te rzecz jasna pojawiają się wyłącznie w drewnie w którym wcześniej żerowały larwy kołatka upartego.
Kołatek zniszczenia
Kołatek uparty powoduje duże straty atakując zagrzybione i wilgotne drewno budowlane. Kołatek uparty żeruje głównie w drewnie drzew iglastych dlatego to przede wszystkim w nim powoduje straty. W drewnie drzew liściastych kołatek uparty żeruje rzadziej w związku z czym rzadsze są również powodowane przez niego w nim zniszczenia.
Zasiedlanie drewna przez wiele kolejnych pokoleń doprowadza do całkowitego zniszczenia drewna w którym żerują larwy kołatka upartego. Z tego powodu pojawienie się kołatka upartego w domu zawsze sprawia, że konieczne jest zwalczanie kołatka upartego. Kołatek uparty żeruje w drewnie wilgotnym dlatego zdarzają się próby zwalczania kołatka upartego poprzez osuszenie budynku. Niestety w praktyce trudno jest osuszyć cały budynek do poziomu przy którym kołatki uparte przestaną w nim żerować. Zapobiec żerowaniu kołatka upartego można za to poprzez użycie do budowy odpowiednio wysuszonego drewna oraz wybudowanie budynku w sposób zapobiegający zawilgoceniu drewna. Zapobiegnie to również pojawieniu się w nim kilku innych gatunków szkodników drewna. Nie należy jednak zapominać o tym, że istnieją również gatunki szkodników drewna żerujące w drewnie suchym na przykład spuszczel pospolity w związku z czym wysuszenie drewna to nie jest pewny sposób na szkodniki drewna, a przynajmniej nie jest to pewny sposób na wszystkie szkodniki drewna. Często spotykane żerowanie kołatków upartych przez wiele lat w tym samym drewnie sprawia, że nie można oczekiwać, że drewno po prostu wytrzyma obciążenia którym jest poddawane mimo uszkodzeń spowodowanych przez kołatki uparte powodujących zmniejszenie się jego odporności na obciążenia.
Kołatek zwalczanie
Kołatki uparte zwalczane są głównie za pomocą standardowych metod zwalczania szkodników drewna technicznego w budynkach takich jak fumigacja fosforowodorem i żelowanie żelem owadobójczym XILIX gel. Wspomniane metody zwalczania szkodników drewna właściwie zastosowane to całkowicie skuteczne metody zwalczania szkodników drewna.
Ze względu na wspominaną tendencje do żerowania przez wiele pokoleń w tym samym drewnie ze zwalczaniem kołatka upartego nie należy zwlekać. Po przekształceniu się larw kołatka upartego w osobniki dorosłe kołatka upartego mogą one złożyć jaja w tym samym fragmencie drewna lub w innych fragmentach drewna znajdujących się w domu w związku z czym ilość zerujących larw kołatka upartego może zwiększyć się wielokrotnie. Ze względu na to, że osobniki dorosłe kołatka upartego poza drewnem żyją krótko i szybko skupiają się na rozmnażaniu mało prawdopodobne jest powstrzymanie inwazji kołatków upartych poprzez zabijanie dorosłych osobników kołatka upartego.
Odpowiednio szybkie podjęcie działań mających na celu ich zwalczanie istotne jest jednak w przypadku wszystkich gatunków szkodników drewna za równo tych, które wykazują tendencję do długookresowego żerowania w tym samym fragmencie drewna jak i w przypadku tych gatunków szkodników drewna u których tendencji tej nie zaobserwowano.