Strąkowiec fasolowy
Strąkowiec fasolowy (Acanthoscelides obtectus) jest owadem z rodziny strąkowcowatych (Chrysomelidae)
Jak wygląda strąkowiec fasolowy ?
Osobniki dorosłe strąkowca fasolowego są owalne. Samice są nieco większe od samców. Osiągają one od 3,0 do 4,5 milimetrów długości. Głowa strąkowca jest czarna i wydłużona. Na czole strąkowca fasolowego znajdują się żółte włoski. Czułki strąkowca fasolowego są długie i cienkie. Składają się one z 12 członów spośród których pierwsze cztery i ostatni mają czerwoną barwę. Strona grzbietowa ciała strąkowca fasolowego jest oliwkowa i pokryta szarymi plamami, a część spodnia jego ciała jest szara. Pokrywy skrzydeł są żółto zielone ze złożonym z szarych plam deseniem. Pokrywy podobnie jak jest to dla innych gatunków strąkowcowatych nie sięgają do końca odwłoka. Końce pokryw i odnóża są czerwonawe. Na udach ostatniej pary nóg znajdują się dwa małe ząbki i długie kolce. Strąkowiec fasolowy bardzo dobrze lata. Może on przelecieć nawet kilka kilometrów w poszukiwaniu pożywienia.
Śnieżno-białe jaja strąkowca fasolowego mają 0,7 milimetra długości i 0,25 milimetra szerokości.
Po wyjściu z jaja larwy mają 6 odnóży i szczecinki, ale za równo odnóża jak i owłosienie tracą one po pierwszym linieniu. Larwy są białe z wyjątkiem ciemniejszej, brązowej głowy. Dorastają do 3 milimetrów długości.
Co je strąkowiec fasolowy?
Głównym pożywieniem strąkowca fasolowego jest fasola. Strąkowiec fasolowy preferuje odmiany fasoli o dużej lub średniej masie nasion. Najbardziej podatne na jego żerowanie spośród odmian fasoli uprawianych w Polsce to Majorka, Gazela, Jawa, Felicja i Aura. Najrzadziej atakowane przez strąkowca są przeznaczone do upraw ekologicznych odmiany Korona i Laurina. Obok fasoli strąkowiec fasolowy żeruje również w bobiku, łubinie, soczewicy i soi.
Występowanie strąkowca fasolowego
Początkowo strąkowiec fasolowy występował wyłącznie w Ameryce Środkowej i Południowej. W Europie owad ten po raz pierwszy zaobserwowany został w 1880 roku na terenie południowej Francji. Z Francji owad ten trafił do Hiszpanii, a następnie pojawił się w Portugalii i innych państwach położonych nad Morzem Śródziemnym. Nie był to jednak koniec rozprzestrzeniania się strąkowca fasolowego w Europie. Po pierwszej wojnie światowej owad ten kontynuował swój marsz na terenie naszego kontynentu tym razem podążając w kierunku północnym. W okresie tym zaobserwowano pojawienie się strąkowca fasolowego na terenie Austrii, Holandii, Niemiec, Węgier, i czarnomorskich wybrzeży Rosji. Wkrótce potem strąkowiec fasolowy pojawił się w Czechach. Na terenie Polski strąkowiec fasolowy po raz pierwszy zaobserwowany został na Dolnym Śląsku w 1934 roku. W czasie II wojny światowej owad ten był notowany w wielu miejscowościach znajdujących się na terenie Dolnego Śląska.
Do znaczącej ekspansji strąkowca fasolowego na terenie Europy doszło po zakończeniu II wojny światowej. Ekspansja ta spowodowana była dostawami fasoli związanymi z pomocą UNRRA dla Europy. Od zakończenia II Wojny Światowej strąkowiec fasolowy rozprzestrzenił się na terenie całej Polski. Mimo iż Polska nie jest naturalnym terenem występowania tego owada strąkowiec fasolowy doskonale zaaklimatyzował się na terenie naszego kraju. Obecnie strąkowiec fasolowy występuje na terenie całej Polski z wyjątkiem wysokich gór (Tatry, Pieniny, Bieszczady, Kotlina Nowotarska, Wzgórza Trzebnickie) i obszarów leśnych takich jak na przykład Puszcza Białowieska.
W Polsce strąkowiec fasolowy to owad magazynowy niemniej ocieplanie się klimatu mające miejsce w ostatnich latach powoduje, ze strąkowce mogą zimować również poza magazynami.
Wpływ niskich temperatur na rozwój strąkowca fasolowego
Strąkowiec fasolowy cechuje się wysoką wrażliwością na działanie niskich temperatur. W temperaturze wynoszącej 0ºC ginie w ciągu 2 tygodni, a w temperaturze wynoszącej 5-10 ºC jego rozwój jest silnie zahamowany. Jaja strąkowca fasolowego są w stanie przez krótki czas przetrzymać w ujemnych temperaturach.
Strąkowiec fasolowy jest dość szybko rozwijającym się owadem. W magazynach może się rozwinąć nawet 8 pokoleń tego zwierzęcia w ciągu roku. W przypadku osobników żyjących wyłącznie na polach mamy do czynienia z jednym pokoleniem rocznie. Ilość pokoleń strąkowca fasolowego uzależniona jest od temperatury.
W temperaturze wynoszącej 31 ºC embrion strąkowca fasolowego rozwija się w ciągu od 4 do 6 dni. W niższych temperaturach rozwój embrionu znacząco wydłuża się. Na przykład w temperaturze wynoszącej 14ºC trwa on nawet 45 dni. Rozwój larw strąkowca fasolowego najczęściej trwa od 11 do 53 dni, ale w niższych temperaturach dochodzi do jego znaczącego wydłużenia. W temperaturze poniżej 15ºC może on przedłużyć się do nawet 220 dni. Optymalna temperatura rozwoju strąkowca fasolowego to od 21 do 27 ºC.
Przebieg rozwoju strąkowca fasolowego
Jaja składane są przez samicę strąkowca fasolowego przez około 14 dni. W tym czasie samica składa do 200 jaj. Samice przedostają się do nasion przez naturalne pęknięcie lub przegryzają szew grzbietowy strąka. Jaja składane są przez samice strąkowca fasolowego pojedynczo lub po kilka sztuk w jednym miejscu. Larwy strąkowca wgryzają się do wnętrza fasoli i żerują wewnątrz niej aż do osiągnięcia stadium poczwarki. W jednym ziarnie może być nawet 20 larw należących do tego gatunku. Przed przepoczwarzeniem larwy strąkowca fasolowego wygryzają okienko w okrywie nasiennej przez które w późniejszym czasie opuszczą ono ziarno w którym się rozwijały.
Jeśli warunki są sprzyjające chrząszcze strąkowca fasolowego pojawiają się wiosną. Wylatują one wtedy z przechowalni w których miał miejsce rozwój larw i rozpoczynają żerowanie na kwiatach. Najczęściej żerują na kwiatach zaliczanych do rodziny astrowatych. Osobniki dorosłe strąkowca fasolowego w warunkach magazynowych żyją od 2 do 20 dni.
Szkody powodowane przez strąkowca fasolowego
Strąkowiec fasolowy jest najgroźniejszym szkodnikiem fasoli występującym w Polsce ze równo jeśli chodzi o magazyny w których przechowywane są nasiona tej rośliny jak i o pola na których jest ona uprawiana. Najczęściej atakuje fasole na polach podczas zasychania strąków, a potem trafia wraz z nią do magazynów.
Żerowanie strąkowca fasolowego powoduje utratę przez ziarna wartości siewnej i spożywczej. Żerowanie pojedynczej larwy strąkowca fasolowego powoduje spadek zdolności kiełkowania ziarna o ¼, a żerowanie dwóch larw w pojedynczym ziarnie powoduje zmniejszenie ich zdolności kiełkowania o 45 %. Żerowanie kolejnych larw powoduje dalsze zmniejszanie się zdolności nasion do kiełkowania.
Żerowanie larw powoduje zmniejszenie masy ziaren oraz zanieczyszczanie ich odchodami i wylinkami. W początkowej fazie żerowania larw nie ma możliwości odróżnienia nasion zdrowych od porażonych przez strąkowce. Mówimy o porażeniu ukrytym.
Zwalczanie strąkowca fasolowego
W celu zwalczenia strąkowca fasolowego najważniejsze jest wysiewanie wyłącznie zdrowych nasion.
Im dłużej ziarno pozostaje w danym magazynie tym większe jest prawdopodobieństwo, że zostanie ono porażone przez strąkowca fasolowego. W celu zapobieżenia wystąpieniu takiej sytuacji należy założyć siatki w oknach, które zapobiegną dostaniu się tego szkodnika do wnętrza magazynów.
Strąkowiec fasolowy szczególnie często żeruje w resztkach pożniwnych pozostałych z zeszłego roku. Jeśli do resztek tych zostanie dodane nowe zboże to również noworoczne zbiory mogą zostać zaatakowane przez strąkowca fasolowego. Z tego powodu przed umieszczeniem w danym magazynie ziaren fasoli pochodzących ze zbiorów najbezpieczniej jest zużyć ubiegłoroczne ziarno, a następnie dokładnie wysprzątać magazyn.
Ponieważ jak wspominaliśmy strąkowiec fasolowy jest wrażliwy na działalność niskich temperatur ziarno powinno być przechowywane w chłodnych miejscach co spowoduje zahamowanie rozwoju larw tego owada jeśli pojawią się one w danym miejscu
W warunkach domowych można próbować przebrać fasolę i odrzucić porażone ziarna, ale jest to dość pracochłonne, a jeśli porażenie jest w początkowej fazie wręcz niemożliwe ponieważ jak wspominaliśmy odróżnienie nasion zdrowych od porażonych w początkowej fazie jest bardzo trudne.
W magazynach strąkowiec fasolowy może być zwalczany poprzez poddanie ziarna działaniu niskich (wietrzenie magazynów w zimne dni) lub wysokich temperatur albo mikrofal niemniej najczęściej zwalczany jest on poprzez gazowanie za pomocą preparatów wydzielających fosforowodór.
Nasiona przeznaczone do siewu można zabezpieczyć przed strąkowcem fasolowym za pomocą zapraw nasiennych. Podczas wegetacji roślin strąkowca można zwalczać za pomocą insektycydów (pyretroidy, środki fosfoorganiczne lub substancje zawierające acetamipryd). Do zwalczania strąkowca fasolowego należy używać insektycydów nieszkodliwych dla pszczół i wykonywać oprysk wieczorem kiedy owady te przebywają w swoich gniazdach.