Przyczynia się ona do ochrony konsumentów przed chorobami przenoszonymi przez szkodniki i zmniejsza ryzyko powstania uszczerbku na marce sklepu związanego z pojawieniem się w nim szkodników. Pieniądze wydane na zwalczanie szkodników w hurtowni nie są wydatkiem, lecz inwestycją, która się zwraca. Aby skutecznie zwalczać szkodniki należy posiadać wiedzę o nich. Wiedzę tą zdobędziecie dzięki naszemu artykułowi z którego dowiecie się jakie szkodniki żerują w sklepach, czym są szkodniki penetrujące, czym są szkodniki inwazyjne, jak zapobiec wniknięciu szkodników do sklepu, jak zwalczać szkodniki, jak zwalczać szkodniki w sklepie, jak zwalczać szkodniki w hurtowni, jak się pozbyć szkodników, co zrobić żeby w sklepie nie było szkodników, jak rozwiązać problem ze szkodnikami w sklepie, jak działają lampy owadobójcze, czym są feromony i czym są atraktanty.
Gatunki szkodników żerujących w sklepach i hurtowniach
Istnieje wiele gatunków szkodników atakujących sklepy i hurtownie. Najczęściej występującymi z nich są:
- wałęsaki brazylijskie
- rozkruszki
- spichrzel surynamski
- strąkowce
- naścierwki
- wywilżny
- osy
- mysz domowa
- szczur wędrowny
- wołki
- omacnica spichrzanka
- mklik mączny
- mucha domowa
- ptaki
Szkodniki występują w sklepach spożywczych i hurtowniach wyjątkowo powszechnie. Na przykład badania wykazały, że w około połowie sklepów spożywczych na terenie Polski w tym w znaczącej większości sklepów o powierzchni poniżej 400 m2 występuje omacnica spichrzanka. Tylko nieliczne sklepy podejmują działania mające na celu walkę z tym owadem. Również inne gatunki szkodników występują w sklepach i hurtowniach często i powszechnie. Na obecność szkodników szczególnie narażone są sklepy znajdujące się w pobliżu sklepów zoologicznych.
Posiadasz sklep lub hurtownię i szukasz profesjonalnej firmy zapewniającej ochrone przed szkodnikami? Zadzwoń do nas na numer +48 732 732 770 lub wyślij nam wiadomość na biuro@insektpol.pl, a pomożemy ci z tematem szkodników w twoich obiektach.
Miejscami w sklepach w których szkodniki występują szczególnie często są miejsca między i pod półkami stanowiące wspaniałe środowisko występowania dla karaczanów, omacnicy, myszy i mrówek. Miejsca te są zarówno doskonałymi kryjówkami dla tych szkodników jaki i źródłami pokarmu dzięki znajdującym się tam resztkom. Nie należy spożywać produktów, które miały kontakt ze szkodnikami ponieważ roznoszą one liczne choroby w tym między innymi salmonelle i włośnice.
Opakowania produktów a ryzyko ze strony szkodników
Opakowania produktów spożywczych muszą spełniać szereg sprzecznych ze sobą wymagań. Jednym z nich jest skuteczna ochrona produktów przed szkodnikami. Ponadto opakowania powinny być tanie, atrakcyjne dla konsumentów, łatwe do ponownego otwarcia i ewentualnego zamknięcia, łatwe do uformowania i wypełnienia w fabryce, zapewniać długą trwałość produktu i pozwalać na długotrwałe zachowanie jego jakości. Niestety odporność opakowań na szkodniki nie zawsze traktowana jest przez producentów opakowań jako priorytet. Opakowania produktów spożywczych podzielić możemy na odporne i nieodporne na szkodniki. Do opakowań odpornych zaliczamy opakowania szklane, stalowe i aluminiowe. Do opakowań nieodpornych (w kolejności od opakowań najłatwiejszych do opakowań najtrudniejszych do penetracji przez szkodniki) zaliczamy:
- opakowania celofanowe,
- opakowania polietylenowe
- opakowania papierowe
- opakowania z polichlorku winylu
- opakowania wykonane z folii aluminiowej
- opakowania z poliestru
- opakowania z polipropylenu
- opakowania poliwęglanowe
Opakowania nieodporne do których zaliczamy większość używanych opakowań żywności mogą być niszczone przez szkodniki posiadające silne narządy gębowe. Na ryzyko ze strony owadów duży wpływ ma temperatura, wilgotność i czas przechowywania żywności. W chłodnych magazynach zniszczenia powodowane przez owady są niewielkie. Na ilość szkodników wpływ ma również pogoda. Częściej pojawiają się one w trakcie długich, ciepłych i wilgotnych lat.
Śliskie opakowania są mniej przyjazne dla szkodników ponieważ trudno jest się im po nich poruszać. Dla dorosłych chrząszczy najłatwiejszymi do poruszania się opakowaniami są opakowania papierowe. Kolejne rodzaje materiały używane do produkcji opakowań w kolejności od najłatwiejszych do poruszania się przez dorosłe chrząszcze do najtrudniejszych to:
- poliester,
- folia aluminiowa,
- celofan,
- szkło,
- PVC,
- polipropylen
Dla larw owadów kolejność materiałów używanych do produkcji opakowań od najłatwiejszych do poruszania się do najtrudniejszych to:
- papier,
- szkło,
- polietylen,
- polichlorek winylu,
- celofan,
- folia aluminiowa,
- poliester,
- polipropylen.
Zagrożenie dla opakowanej żywności ze strony owadów zwiększa się jeżeli zostały one uszkodzone lub są one niewłaściwie wykonane. Najczęstsze błędy popełniane przy produkcji opakowań, które przyczyniają się do zwiększenia zagrożenia ze strony szkodników to:
- Pozostawienie otworów pomiędzy klapami kartonu i w rogach,
- Wadliwie wykonane szwy
- Użycie szwów pionowych zamiast poziomych
- Perforacje. Ułatwiają one otwieranie opakowań, ale mogą też stać się drogą przez którą owady wnikają do ich wnętrza.
Podział szkodników magazynowych
Szkodniki magazynowe podzielić można na trzy grupy:
- szkodniki nie atakujące opakowanych produktów (wołki, mole)
- Szkodniki penetrujące
- szkodniki inwazyjne
Owadami penetrującymi nazywamy owady, które wygryzają w opakowaniach otwory którymi wnikają do produktów. Otwory wyjściowe i wejściowe można od siebie odróżnić. Do owadów penetrujących zaliczamy świdrzyka cygarowca, żywiaka chlebowca, kapturnika zbożowca, olbrzymka, ostatnie stadia larwalne omacnicy spichrzanki i mklików oraz skórnikowate.
Otwory wyjściowe i wejściowe owadów różnią się od siebie dzięki czemu można je od siebie odróżnić.
Otwory wejściowe
- Po stronie wejściowej otwór nie jest równo ścięty
- Otwór jest większy
- Brzegi otworu są postrzępione, mają zadraśnięcia i zagłębienia
Otwory wyjściowe
- Po stronie wyjściowej otwór jest równo ścięty
- Otwór jest mniejszy
- Brzegi otworu nie są postrzępione, nie mają zadraśnięć ani zagłębień
Owady inwazyjne wnikają do opakowanych produktów przez istniejące szpary i szczeliny. Do grupy tej zaliczamy większość szkodników magazynowych w tym między innymi rozpłaszczki, trojszyki i spichrzele. Większość owadów inwazyjnych potrafi wejść do wnętrza opakowań poprzez otwory, których średnica wynosi minimum 2 milimetry. Tylko nieliczne owady inwazyjne w tym między innymi młode gąsienice omacnicy spichrzanki potrafią wniknąć do opakowanej żywności przez otwory o średnicy mniejszej niż 0,3 milimetry.
Przedostawanie się szkodników do sklepów
Aby szkodniki znalazły się w sklepie lub hurtowni najpierw muszą się do nich przedostać. Najczęściej dostają się do nich przez otwarte drzwi, nieszczelne drzwi i okna. Myszy potrafią przejść przez otwór o średnicy 6 milimetrów, a szczury przez otwór o średnicy 12 milimetrów.
Szkodniki często przyciągane są przez nieszczelne śmietniki. Aby temu zapobiec śmietniki powinny być całkowicie opróżniane po ich zapełnieniu, a następnie myte i dezynfekowane. W przeciwnym razie larwy much będą się rozwijać w resztkach. Sytuacja w pobliżu śmietników powinna być regularnie monitorowana. Śmietniki nie powinny też znajdować się tuż obok sklepu lub magazynu. Optymalna odległość to około 15 metrów od drzwi.
Szkodniki często przenoszone są do sklepów i hurtowni z rzeczami osobistymi pracowników. Dotyczy to zwłaszcza prusaków i pluskwy domowej. Aby temu zapobiec należy wyznaczyć miejsce w którym będą trzymane osobiste rzeczy pracowników. Szafki powinny być regularnie przeglądane a pomieszczenie w którym się one znajdują regularnie monitorowane pod kątem występowania w nim szkodników.
Szkodniki często trafiają do sklepów i hurtowni poprzez pomieszczenia w których przechowywane są palety i makulatura. Pomieszczenia te są zwykle nieszczelne i stanowią bezpieczne kryjówki dla szkodników. Drzwi do tego typu pomieszczeń często pozostawiane są otwarte bo w końcu palet i starych kartonów nikt nie ukradnie. O szkodnikach nikt nie pamięta.
Kolejną drogą którą szkodniki przedostają się do sklepów i hurtowni są dostawy towarów. Przyjmowane towary powinny być poddawane szczegółowej inspekcji wykluczającej występowanie w nich szkodników. Pracownicy przyjmujący towary powinni ukończyć szkolenie uczące rozpoznawania śladów aktywności szkodników. Produkty zaatakowane lub uszkodzone przez szkodniki powinny zostać szczelnie zapakowane i odizolowane od innych produktów, a następnie zwrócone do dostawcy. Nie należy ich przechowywać razem zresztą produktów spożywczych znajdujących się w sklepie lub w hurtowni. Niestety obecność szkodników w dostarczonych towarach może długo pozostać niezauważona. Na przykład jeśli mamy dużą ilość towarów na jednej palecie, a myszy mają gniazdo w samym środku palety to mogą dokonać poważnych zniszczeń zanim zostaną wykryte. Jeśli dany dostawca regularnie dostarcza do sklepu lub hurtowni towary zanieczyszczone przez szkodniki najlepiej jest zerwać z nim współpracę.
Istnieje szereg czynników przyciągających owady do wnętrza budynków. Zaliczamy do nich oświetlenie budynku, występowanie w nim licznych kryjówek, ciepło, zapach pokarmu i podciśnienie. Podciśnienie to występowanie wewnątrz budynków niższego ciśnienia niż na zewnątrz budynków. Może ono sprawić, że do budynku dostana się nawet zwierzęta, które nie chcą do niego trafić.
Jedną z metod zapobiegając przedostawaniu się owadów do środka budynków są kurtyny powietrzne. Aby być skuteczne muszą być one zamontowane we właściwym miejscu i być regularnie sprawdzane. W przeciwnym razie wyrządzają więcej szkody niż pożytku i wpychają owady do wnętrza budynków zamiast je wypychać.
Kolejną metodą utrudniającą szkodnikom dostanie się do wnętrza budynku są siatki na okna. Powszechnie używane siatki, które można kupić na przykład w supermarketach nie przepuszczają much ani komarów, ale mają zbyt duże oczka aby chronić przed mniejszymi owadami. Siatki na okna powinny być szczelnie zamontowane, regularnie sprawdzane i naprawiane.
Kanały pod kratkami ściekowymi to idealne miejsce rozwoju karaczanów, drobnych muszek i szczurów. Problemem są przede wszystkim kanały ściekowe zawierające wodę. Powinny być one regularnie czyszczone. Kanały ściekowe, które nie są w danym momencie używane powinny zostać przykryte zatyczkami lub siatkami o drobnych oczkach nie przepuszczającymi owadów.
Również otwory wentylacyjne oraz wszelkiego rodzaju otwory i szpary w ścianach powinny zostać odpowiednio zabezpieczone przed szkodnikami.
Zasady higieny w sklepach i hurtowniach
Aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się szkodników sklepach i hurtowniach powinien w nich panować porządek i powinny w nich być przestrzegane zasady higieny. Wszelkiego rodzaju resztki i odpady żywnościowe powinny być szybko usuwane. Rozlane lub rozsypane produkty spożywcze powinny być natychmiast zbierane i usuwane. Każdy sklep spożywczy i hurtownia spożywcza powinien posiadać plan dotyczący czyszczenia i mycia wszystkich używanych urządzeń i powierzchni (podłóg, ścian, sufitów, półek i innych). Powierzchnie w sklepie wymagające sprzątania podzielić można na ogólne powierzchnie do sprzątania i powierzchnie krytyczne. Powierzchnie ogólne to między innymi magazyn i doki wyładunkowe. Powierzchnie krytyczne to między innymi półki sklepowe, wystawa, powierzchnie pod gondolami i pod półkami. Powierzchnie ogólne powinny być sprzątane raz w miesiącu. Powierzchnie krytyczne powinny być sprzątane raz w miesiącu, ale za to bardzo dokładnie. Wszelkie mogące przyczynić się do inwazji szkodników usterki powinny być natychmiast zgłaszane i możliwie szybko naprawiane.
Ponieważ towary często pozostają w magazynach przez dłuższy czas miejscom tym należy poświęcić szczególną uwagę. Półki, palety i pudła powinny znajdować się z dala od ścian i podłogi. Pomiędzy ścianami, a towarami powinno być zachowane od 40 do 50 centymetrów odstępu, a pomiędzy podłogami, a towarami od 15 do 20 centymetrów odstępu. Towary nie powinny być składowane bezpośrednio na podłodze, lecz na paletach. Bardzo ważna jest też właściwa rotacja towarów. Należy stosować zasadę FIFO (first in first out). W pierwszej kolejności należy wystawiać na sprzedaż towar, który został przyjęty do sklepu jako pierwszy. Nie należy też kierować do sprzedaży partii produktów składających się zarówno z wyrobów świeżych jak i starych.
Monitoring szkodników
Podjęcie działań zmniejszających prawdopodobieństwo przeniknięcia szkodników z zewnątrz i dbanie o czystość nie jest wystarczające. W celu zwalczania szkodników w sklepach i hurtowniach konieczny jest regularny monitoring występowania szkodników. Monitoring to regularne wykonywanie zaplanowanych pomiarów i obserwacji aktywności szkodników. Uzyskiwane podczas monitoringu informacje używane są do oceny skuteczności działań przeszłych i do planowania działań przyszłych. Istnieje wiele metod monitoringu stosowanych w sklepach Zaliczamy do nich:
- Wywiady przeprowadzane wśród pracowników
- inspekcje wizualne dotyczące powierzchni przechowywanych produktów
- pobieranie próbek
- Przegląd urządzeń przeznaczonych do monitorowania (pułapki z atraktantami lub feromonami, karmniki deratyzacyjne, lampy owadobójcze, chwytacze gryzoni, pułapki lepowe
Różne rodzaje szkodników wymagają różnych metod monitorowania. Do monitorowania owadów biegających używa się pułapek lepowych, monitorowanie owadów latających odbywa się przy pomocy lamp owadobójczych, monitorowanie szkodników magazynowych odbywa się przy pomocy pułapek feromonowych lub z atraktantami, a obecność gryzoni monitorowana jest przy pomocy pułapek żywołownych, pułapek zatrzaskowych i pułapek klejowych.
Urządzenia do monitorowania zazwyczaj rozkładane są przez firmy DDD. Pracownicy sklepów i hurtowni nie powinni ich dotykać, przemieszczać, zalewać wodą, ani usuwać z nich oznaczeń. Prawidłowy monitoring wbrew pozorom nie jest zadaniem łatwym dlatego tak samo jak zwalczanie szkodników powinien on być powierzony specjalistycznej firmie z branży DDD. Aby pokazać jak trudne jest to zadanie posłużymy się przykładem monitorowania obecności moli spożywczych przy pomocy pułapek feromonowych. Załóżmy że pułapki feromonowe nie wykazały obecności moli spożywczych lub wykazały że jest ich mniej niż było. Może to oznaczać, że moli jest mniej, a przeprowadzone zabiegi zwalczania szkodników były skuteczne, ale może to też oznaczać że:
- Populacja moli spożywczych jest w stadium larwalnym
- Pułapka feromonowa jest stara w związku z czym jej skuteczność zmniejszyła się lub stała się ona całkowicie nieskuteczna
- Pułapka została zanieczyszczona substancjami o silnym zapachu niwelującym działanie feromonów (tytoń, woda kolońska, pestycydy)
- Dyspenser i powierzchnia lepowa zostały pokryte kurzem
- Dyspenser feromonów nie został umieszczony
Metody zwalczania szkodników żywności w sklepach i hurtowniach spożywczych
Istnieje wiele metod zwalczania szkodników stosowanych jeżeli monitoring wykaże ich występowanie. Część z nich przedstawimy w następnej części artykułu nie należy jednak zapominać, że jest ich o wiele więcej. Wybór odpowiedniej metody uzależniony jest od wielu czynników z których najważniejszym jest gatunek szkodnika. Zarówno wybór odpowiedniej metody zwalczania szkodników jak i zwalczanie szkodników najlepiej powierzyć specjalistycznej firmie DDD. Zwalczanie szkodników w sklepach i hurtowniach nie jest zadaniem łatwym. Z jednej strony od tego typu miejsc wymaga się braku szkodników, a z drugiej minimalnego zużycia produktów biobójczych. Każdy sklep spożywczy i hurtownia powinny wdrożyć program zwalczania szkodników. Nawet niewielka ilość szkodników nie powinna być tolerowana.
Aby uniknąć sytuacji w której za zwalczanie szkodników w sklepie lub hurtowni odpowiedzialny będzie każdy i nikt należy wyznaczyć koordynatora do spraw zwalczania szkodników, który będzie odpowiedzialny za to zadanie. Koordynator ten powinien posiadać odpowiednie przeszkolenie umożliwiające mu podejmowanie odpowiednich decyzji w kwestii ochrony danego obiektu przed szkodnikami. Wszelkie przypadki zauważenia występowania szkodników powinny być zgłaszane koordynatorowi do spraw ich zwalczania. Koordynator powinien notować kto zauważył szkodniki, gdzie się one pojawiły, kiedy je zaobserwowano, jakie szkodniki zostały zaobserwowane i w jakich ilościach. Koordynator w zwalczaniu szkodników współpracuje z firmą DDD.
Pułapki feromonowe
Ostatnimi czasu coraz częściej stosowanym sposobem na owady w sklepach i hurtowniach są pułapki feromonowe. Pułapki feromonowe to pułapki wykorzystujące feromony. Feromony to substancje chemiczne wydzielane przez dany organizm na które inne osobniki tego samego gatunku reagują w określony sposób. Feromonami mogą być różnego rodzaju substancje w tym między innymi:
- kwasy karboksylowe i ich estry,
- ketokwasy,
- aldehydy,
- fenole,
- alkohole,
- węglowodory,
- związki aromatyczne i alifatyczne
Ze względu na funkcje wyróżniamy feromony płciowe, feromony agregacyjne, feromony znacznikowe, feromony alarmowe, feromony terytorialne i inne. Pierwszym odkrytym feromonem był bombykol wydzielany przez gruczoły larw jedwabnika. Wyizolowany on został w 1959 roki przez A. Butenanta z Politechniki Gdańskiej.
Gruczoły wydzielające feromony najczęściej znajduj się w okolicy narządów płciowych. Pułapki feromonowe występują w różnych rozmiarach i formach. Pułapki feromonowe są skuteczną metoda zwalczania wielu gatunków szkodników występujących w sklepach.
Feromony zwalczają szkodniki na kilka sposobów. Mogą służyć do wyłapywania szkodników, zabijania ich lub do zakłócania komunikacji pomiędzy samcami a samicami.
Pułapki feromonowe posiadają szereg zalet. Działają selektywnie zabijając tylko wybrany gatunek owada. Są bezpieczne dla środowiska, a owady nie potrafią się na nie uodparniać. Pułapki feromonowe mogą być wykorzystywane zarówno do wykrywania szkodników jak i do ich zwalczania. Niestety feromony nie zabijają wszystkich osobników danego owada, a jedynie utrzymują ich liczebność na niskim poziomie.
Atraktanty
Pułapki atraktantowe wabią zwierzęta wskazując im pokarm. Są one skuteczne między innymi w stosunku do os i wywilżn. Jeśli zwalczamy osy lub wywilżny przy pomocy pułapek atraktantowych powinniśmy umieścić pułapki z dala od konsumentów, a najlepiej na zewnątrz budynku.
Lampy owadobójcze
Kolejną metoda zwalczania owadów w sklepach są lampy owadobójcze wydzielające światło ultrafioletowe. Światło ultrafioletowe jest niewidzialne przez człowieka, ale jest widziane przez wiele gatunków. Lampy owadobójcze skutecznie zwalczają mklika daktylowca, mklika mącznego, mklika próchniczka, omacnice spichrzanke.
Lampy owadobójcze występują w najróżniejszych typach, kształtach i rozmiarach niemniej wyróżnić można dwa rodzaje tego typu lamp. Jednym z tych rodzajów są lampy wyposażone w siatkę rażącą. Lampy tego typu jak sama nazwa wskazuje wyposażone są w siatkę rażącą przez którą przebiega prąd o wysokim napięciu i niskim natężeniu. Po kontakcie z siatką owady giną i trafiają do rynienki. Niestety lampy wyposażone w siatkę rażącą nie są pozbawione wad. Drobne cząstki owadów zanieczyszczają powierzchnie w odległości 2-3 metrów od tego typu urządzeń, a powietrze wokół lamp zanieczyszczone jest przez bakterie i wirusy. Z tego powodu lepszym wyborem jest drugi rodzaj lamp owadobójczych czyli lampy lepowe. Lampy te łapią owady na kleistą powierzchnię. Ponieważ owady zatrzymywane są na lepie ich ciała nie są rozrywane, a to oznacza, że ich fragmenty nie skażają produktów ani powierzchni. Ze względu na ograniczoną powierzchnie lepu tego typu lampy wymagają regularnego serwisowania.
Ze względu na sposób i miejsce zawieszenia lampy owadobójcze podzielić można na lampy przyścienne, lampy narożne, zwisające z sufitu lampy dwustronne i lampy dekoracyjne.
Zwisające z sufitu lampy dwustronne są najlepszym wyborem w pomieszczeniach, w których przyjmowane są produkty. Najlepiej umieścić je w odległości od 250 do 300 centymetrów od podłogi i 450 centymetrów od drzwi. Skutecznie wyłapują one ćmy i inne nocne owady. Należy umieścić je prostopadle do drzwi aby nie wabiły owadów z zewnątrz.
Lampy narożne i przyścienne zawieszane są na wysokości od 100 do 150 centymetrów. Najbardziej skuteczne są one w wąskich korytarzach i innych niewielkich pomieszczeniach.
W miejscach widocznych dla klientów umieszcza się lampy dekoracyjne z lepem.
Lampy owadobójcze najlepiej jest umieszczać w takich miejscach, aby wyłapywały one owady zanim przedostaną się one do miejsc, w których przechowywana jest żywność, a jeśli owady już są w sklepie to lampy powinny odciągać je od żywności i klientów.
Wybór odpowiednich miejsc zawieszenia lamp nie jest zadaniem łatwym. Decyzję to powinna poprzedzić dokładna inspekcja. Celem inspekcji jest poznanie dróg którymi owady przedostają się do sklepów i hurtowni i miejsc w których przesiadują. Lamp owadobójczych nie należy umieszczać w miejscach w których będą one konkurować ze sztucznym oświetleniem i światłem słonecznym. Nie powinny być one zawieszane naprzeciwko drzwi lub okien ani w miejscach w których występuje intensywny ruch powietrza. Zazwyczaj najlepszymi miejscami na zawieszenie lamp owadobójczych są wąskie korytarze. W miejscach w których owady są aktywne w dzień lampy umieszczane są na wysokości 100-150 centymetrów. Niskie umieszczenie ułatwia obsługę lamp.
Lamp owadobójczych nie należy umieszczać nad otwartymi produktami spożywczymi (lady z mięsem i wędlinami, dział spożywczy). Lamp owadobójczych nie należy też stosować na zewnątrz budynków ponieważ nie działają selektywnie. Za równo lampy lepowe jak i wyposażone w siatki rażące powinny być regularnie kontrolowane. W okresach wysokiej aktywności owadów powinno mieć to miejsce raz w tygodniu, a w okresach niskiej aktywności owadów na przykład zimą raz w miesiącu. W trakcie kontroli należy policzyć zabite owady, określić ich gatunek, a uzyskane informacje powinny być zapisywane w jednym miejscu w celu długookresowego określenia skuteczności lamp i zmian w liczebności owadów. Raz do roku należy wymieniać świetlówki znajdujące się w lampach owadobójczych. Lampy owadobójcze powinny świecić przez cały czas: 24 godziny na dobę przez wszystkie dni w roku.