Z pewnością każdy z nas słyszał określenie mol książkowy, odnoszący się zarówno do ludzi lubiących czytać książki, jak i owadów, które żywią się papierem i znajdują schronienie w książkach i stertach gazet lub makulatury. Z oczywistych powodów nas interesuje ta druga grupa stworzeń, w której możemy znaleźć naprawdę wiele gatunków zwierząt.
Czy istnieją mole książkowe?
Tak, mole książkowe istnieją, choć termin ten jest nieco mylący. W rzeczywistości mol książkowy to nie jest prawdziwy mol, czyli latający owad z rodziny motyli. Określeniem mole książkowe przyjęło się nazywać różne gatunki szkodników, które żywią się papierem, klejem i innymi materiami, z których książki są wykonane lub które mogą się w nich znajdować (kurz, resztki jedzenia, włosy, grzyby, pleśń, martwe owady, naskórek).
Skąd się wzięło określenie mol książkowy?
Określenie to narodziło się samoistnie, w wyniku obserwacji szkód, jakie różne owady wyrządzają książkom. Mole, a zwłaszcza ich larwy, żywią się różnymi organicznymi materiałami: papierem, klejami i skórą stosowaną w oprawach starych książek. Ponieważ ich żerowanie na książkach prowadziło do powstawania charakterystycznych otworów i uszkodzeń, ludzie zaczęli kojarzyć te owady z książkami i nazywać je molami książkowymi. Warto jednak pamiętać, że termin mole książkowe jest używany w sposób umowny. W rzeczywistości wiele owadów, które nazywane są molami książkowymi, wcale nie należy do rodziny molowatych. Na przykład srebrzyki (rybiki cukrowe), które są jednymi z najbardziej znanych szkodników książek, nie są molami, ale należą do innego rzędu owadów.
Polecamy artykuł: białe robaki w domu — czym są i jak się ich pozbyć?
Jak wyglądają mole książkowe?
Najbardziej znane szkodniki atakujące książki i papier, a tym samym nazywane molami książkowymi to kołatek domowy, mól futrzany, psotnik kołatek, pustosz kradnik, rybik cukrowy, a także gryzek. Owady te mogą znaleźć się w niemal każdym domu, mieszkaniu i bibliotece, dlatego powinniśmy je umieć rozpoznawać, a także wiedzieć, jak z nimi walczyć.
1. Kołatek domowy (Anobium punctatum)
Jest to mały chrząszcz z rodziny kołatkowatych. Dorosłe osobniki mają długość od 2,7 do 4,5 mm. Jego pokrywy skrzydłowe są ciemnobrązowe, pokryte licznymi drobnymi wgłębieniami, które nadają mu charakterystyczny pokropiony wygląd. Głowa jest często schowana pod prostym przedpleczem. Larwy kołatka domowego są białawe, wygięte i żywią się drewnem, a także materiałami zawierającymi celulozę (papier), powodując w nim charakterystyczne otwory, przez co jest to gatunek uważany za szkodnika w drewnianych konstrukcjach i antycznych meblach.
2. Mól futrzany (Tinea pellionella L.)
To rodzaj niewielkiego motyla z rodziny molowatych. Dorosłe osobniki tego mola mają skrzydła o rozpiętości od 9 do 16 mm. Skrzydła są długie, wąskie, zwykle o barwie złoto brązowej z charakterystycznymi ciemniejszymi plamami. Głowa i tułów są porośnięte długimi włoskami o podobnym kolorze. Jednak to nie dorosłe osobniki, ale larwy tego mola stanowią problem dla ludzi. Są one jasne, z ciemną głową, a ich ciało pokryte jest delikatnymi włoskami. Żerują na naturalnych materiałach białkowych takich jak papier oraz futra, pióra, wełna czy skóra, powodując w nich duże szkody. Młode larwy tworzą charakterystyczne tuneliki, które przypominają małe, białawe kokony, w których później się przepoczwarczają w dorosłe motyle. Mól futrzany jest często uważany za groźnego szkodnika gospodarczego, zarówno w domach, jak i muzeach oraz bibliotekach.
3. Gryzki, psotniki (Psocoptera)
Gryzki są małymi, zwykle nie większymi niż kilka milimetrów, owadami o miękkim ciele. Głowy tych owadów są wyposażone w dobrze rozwinięte czułki. Gryzki, nazywane także psotnikami, to mole książkowe żywiące się głównie organicznymi materiałami pochodzenia roślinnego, takimi jak grzyby i pleśń (często obecne w zawilgoconych książkach i gazetach). Owady te mogą żerować na materiałach przechowywanych przez ludzi, co czyni je szkodnikami w bibliotekach czy magazynach zbożowych. Chociaż gryzki mogą być powszechnie spotykane w wielu środowiskach, zwykle nie zwracają na siebie uwagi z powodu swojego niewielkiego rozmiaru i skromnego wyglądu.
4. Pustosz kradnik (Ptinus fur L)
To niewielki chrząszcz z rodziny pustoszowatych (Ptinidae). Dorosłe osobniki mają zazwyczaj długość od 2,5 do 4,5 mm i są ciemnobrązowe, prawie czarne z rudymi odnóżami i czułkami. Pokrywy skrzydłowe tych owadów są delikatnie rowkowane. Pustosz kradnik preferuje suche środowiska, często można go znaleźć w starych drewnianych konstrukcjach, meblach czy magazynach oraz archiwach. Są to mole książkowe, które żerują na organicznym materiale, takim jak papier i suche drewno, a także na produktach spożywczych takich jak suszone owoce, zboża czy przyprawy. Podobnie jak inne gatunki pustoszowatych, ich larwy są drewnojadami i mogą powodować szkody w drewnianych przedmiotach, w tym meblach, antykach, a także konstrukcjach drewnianych budynków.
5. Srebrzyk, rybik cukrowy (Lepisma saccharina)
Jest to gatunek mola książkowego o wydłużonym, walcowatym ciele, pokrytym lśniącymi łuskami srebrzystego koloru. Dorosłe osobniki rybików cukrowych osiągają długość od 1 do 1,5 cm. Mają długie, nitkowate czułki oraz trzy odnóża ogonowe, które są prawie tak długie, jak reszta ciała. Rybiki to mole książkowe, żerujące na produktach obfitujących w skrobię, a także produktach zawierających kleje, papier oraz innych materiałach zawierających węglowodany. Owady te preferują wilgotne i ciepłe środowiska. Często można je znaleźć w domach, zwłaszcza w kuchniach, łazienkach oraz piwnicach. Rybiki cukrowe nie przenoszą chorób, ale mogą być szkodnikami w domach z powodu swojej diety, która obejmuje wiele produktów składających się z papieru. Mogą niszczyć nie tylko książki, ale i tapety ścienne oraz cenne dokumenty przechowywane w piwnicach lub strychach. Chociaż są to mole książkowe trudne do wyeliminowania, utrzymanie niskiego poziomu wilgotności w domu może pomóc w kontroli ich populacji.
Przeczytaj również jak się pozbyć moli książkowych?
Mol książkowy: skąd się bierze?
Podobnie jak inne owady, także mole książkowe wymienione powyżej, przedostają się do naszych domów w sposób naturalny, otworami i innymi nieszczelnościami. Drugim sposobem ich pojawienia się w domach jest nieświadome przyniesienie ich z zewnątrz, np. wraz z zakupionymi przedmiotami, takimi jak używane książki, meble czy tkaniny. Mole książkowe są przyciągane do materiałów bogatych w białko, takich jak kleje używane w oprawach książek, celuloza obecna w papierze, ale też skóry i tkaniny obecne w okładkach.
Mole książkowe preferują cieplejsze, ciemne i wilgotne środowiska, co sprawia, że ciemne półki z dawno nie używanymi książkami czy stare piwnice mogą być dla nich bardzo atrakcyjne. Mole książkowe (robaki różnych gatunków), składają w tych miejscach swojej jaja, z których po czasie wykluwają się larwy i zaczynają żerować, powodując najwięcej szkód w książkach i innych materiałach.Aby zapobiec inwazji moli książkowych, warto regularnie wietrzyć i czyścić pomieszczenia, a także sprawdzać książki i inne przedmioty pod kątem oznak obecności tych owadów. Jeśli zauważysz jakąkolwiek obecność moli książkowych w swojej kolekcji (żywe lub martwe owady, ślady odchodów, jaja, wylinki), warto skonsultować się z ekspertami od dezynsekcji szkodników, w celu podjęcia odpowiednich działań, np. przeprowadzenia oprysku lub zamgławiania ULV. Dezynsekcja jest jedyną skuteczną metodą zwalczania dużych infestacji moli książkowych, jak i innych owadów — szkodników.