Borelioza- co to jest?
Borelioza znana jest również jako choroba z Lyme lub krętkowica kleszczowa. Jest to przenoszona przez kleszcze choroba wywoływana przez krętki borrelia.
Częstotliwość występowania boreliozy w Polsce
Borelioza jest dość powszechnie występującą chorobą. Są rejony Europy Środkowej w których ilość przypadków tej choroby jest wyższa niż 1 na 1000 mieszkańców. Na terenie Europy borelioza najpowszechniejsza jest w Austrii, Szwajcarii i Niemczech. Na terenie Polski notowanych jest kilkaset przypadków boreliozy rocznie z których większość wykrywana jest w okolicach Białegostoku.
Krętki borrelia wykryte zostały u około 11% kleszczy występujących na terenie Polski, a na niektórych terenach nawet u 25% kleszczy. Badania dotyczące częstotliwości przenoszenia krętkowicy kleszczowej przez kleszcze w Polsce były jednak dość fragmentaryczne i nie są one regularnie przeprowadzane w związku z czym dokładna częstotliwość występowania boreliozy u kleszczy w Polsce nie jest znana.
Krętki borrelia
Rezerwuarami krętków borrelia są różne gatunki ssaków. Są to zwłaszcza gryzonie, sarny, jelenie i bydło domowe. U zwierząt tych borelioza przebiega bezobjawowo. Borelioza występuje na całej półkuli północnej. Na różnych obszarach występują różne genogatunki krętków borrelia w związku z czym objawy boreliozy są zróżnicowane w zależności od regionu w którym występują. Krętki borrelia po raz pierwszy wyizolowane zostały w 1982 roku przez Willy’ego Burgdorfera i współpracowników. Krętki borrelia są gram-ujemnymi bakteriami o spiralnym kształcie. Mają one od 10 do 30 µm długości i od 0,2 do 0,5 µm szerokości. Na ich biegunach znajduje się od 7 do 11 wici.
W Ameryce północnej najczęściej pojawia się kostno-stawowa postać boreliozy, a w Europie choroba ta częściej dotyczy układu nerwowego. Łącznie wyróżniamy kilkanaście genogatunków krętków borrelia.
W Polsce badania mające na celu ocenienie tego jakie konkretnie genogatunki w niej występują prowadzone były przez Grzegorza Hudzika i Beatę Rozwadowską z Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Katowicach. Ich prowadzone w latach 2010-2012 badania objęły obszar Województwa Śląskiego. Naukowcy ci pobierali kleszcze oraz próbki krwi należącej do ukłutych przez kleszcze osób. Następnie sprawdzono czy w próbkach tych występuje jeden z trzech najczęściej wywołujących borelizę genogatunków Borrelia burgdorferi. Genogatunki te to Borrelia garinii, Borrelia afzelii i Borrelia burgdorferi sensu stricto. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono występowanie Borrelia afzelii i Borrelia burgdorferi sensu stricto. Występowania Borrelia garinii nie stwierdzono. Trzy genogatunki których występowanie było oceniane podczas wspomnianych badań zostały najlepiej scharakteryzowane chorobotwórczo i opisano je jako pierwsze. Badania prowadzone w latach 2008-2012 przez Piotra Kocbacha i Bartłomieja Kocbacha wśród pracowników nadleśnictw Iława, Kudypy, Miłomłyn, Stare Jabłonki, Wichrowo i Wispowo wykazały występowanie tych samych genotypów borrelia. W tych samych badaniach stwierdzono występowanie boreliozy u ponad 27% pracowników tych nadleśnictw. Dużą częstotliwość występowania boreliozy wśród leśników stwierdzono również wśród leśników z Pomorza, Kujaw i Lubelszczyzny.
Częstotliwość występowania boreliozy rosła wśród nich wraz ze stażem pracy badanych w nadleśnictwach. W związku z wysoką częstotliwością występowania boreliozy wśród leśników została one uznana za chorobę zawodową w rozporządzeniu ministra zdrowia wydanym 30 czerwca 2009 roku. Borelioza stanowi znaczącą większość bo aż 3 na 4 przypadków chorób pasożytniczych i zakaźnych orzekanych w Polsce jako choroby zawodowe.
Przenoszenie się boreliozy
Wewnątrz ciał kleszczy namnażanie się krętków borrelia odbywa się w nabłonku jelita. Z nabłonka jelita krętki borrelia trafiają do narządów wewnętrznych w tym do jajników i gruczołów ślinowych. Do organizmu człowieka krętki borrelia trafiają głównie przez ukłucia kleszczy. Mogą się one również przenieść na człowieka przez przypadkowe wtarcie kału kleszczy w skórę lub w wyniku nieumiejętnego usunięcia kleszcza ze skóry. Borelioza przenoszona jest przez wszystkie stadia rozwojowe kleszczy.
Przebieg boreliozy
Borelioza jest chorobą przewlekłą, której przebieg składa się z wielu stadiów. Borelioza powoduje uszkodzenia wielu narządów w tym serca, narządów ruchu i systemu nerwowego.
I stadium boreliozy rozwija się po upływie od 60 do 90 dni od ukłucia kleszcza. Podczas rozwoju pierwszego stadium choroby na ciele chorego pojawia się przewlekły rumień wędrujący. Mogą też wystąpić chłoniaki limfocytarne skóry. Jest to tak zwana faza infekcji wczesnej.
Podczas II stadium boreliozy następuje dalszy rozwój zmian skórnych. Pojawiają się też ostre stany zapalne narządów obejmujące serce, stawy oraz obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy. Jest to tak zwana faza uogólnionej infekcji.
W trzeciej fazie boreliozy zmiany skórne dalej postępują. Na końcowych częściach kończyn pojawia się zanikowe zapalenie skóry. Występują też przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, a także zapalenie stawów.
W miejscu w którym doszło do ukłucia kleszcza czasami pozostaje niewielka grudka lub plamka. Po upływie od 4 do 30 dni plamka ta przekształca się w rumień. Rumień ten zazwyczaj ma średnice wynoszącą od kilku do kilkunastu centymetrów choć zdarza się, że ma ona nawet kilkadziesiąt centymetrów średnicy. Rumień pojawia się u większości chorych na boreliozę. Najczęściej umiejscawia się on na tułowiu i kończynach. Na twarzy spotykany jest się dość rzadko. Sporadycznie pojawia się świąd w obrębie zmian skórnych. Mogą też pojawiać się inne zmiany skórne takie jak miedzy innymi obrzęk powiek, rumień guzowaty i pokrzywka. Rumień utrzymuje się na ciele przez okres wynoszący od kilku dni do kilku miesięcy, ale sytuacje gdy znika on szybciej niż po upływie miesiąca są dość rzadkie. Czasami zdarza się, że mimo zachorowania na boreliozę rumień wędrujący nie pojawia się. W takim przypadku pierwsze objawy boreliozy pojawiają się po upływie wielu miesięcy od zakażenia. Jeśli rumień się nie pojawił to opóźniają się również objawy stadium późnego. W takiej sytuacji pojawiają się one dopiero po upływie kilku lat.
Limfocytarny chłoniak skóry to łagodna zmiana skórna. Ma ona postać sinoczerwonego guzka lub grudki o średnicy wynoszącej od 1 do 5 milimetrów. Chłoniak ten pojawia się po upływie od 1 do 10 miesięcy od ukłucia kleszcza. Chłoniak często pojawia się w innym miejscu niż te w których doszło do ukłucia komara. Chłoniak występuje dość rzadko. Dotyka on jedynie 1% osób chorych na boreliozę. Zmiana ta najczęściej umiejscawia się na mosznie i płatkach usznych. Jeśli leczenie nie jest przeprowadzane zmiana ta utrzymuje się przez kilka lat.
U niektórych chorych na boreliozę w początkowej fazie choroby mogą powiększyć się węzły chłonne. W tym czasie mogą też pojawić się objawy ogólne. Objawy te mogą dotyczyć stawów, układu krążenia lub układu nerwowego. W układzie nerwowym może pojawić się porażenie nerwów czaszkowych lub bóle korzeniowe. W obrębie układu krążenia może wystąpić zapalenie wsierdzia, mięśnia sercowego i osierdzia. W stawach mogą pojawić się zapalenie stawów kolanowych i nawracające bóle.
Przewlekłe zanikowe zapalenie kończyn ma postać sinawoczerwonej zmiany skórnej. Zmiana ta ma charakter ciastowatego obrzęku. U co piątego spośród chorych u których wystąpiła ta zmiana poprzedzona jest ona pojawieniem się rumienia wędrującego, który pojawia się na tej samej kończynie. Przewlekłe zanikowe zapalenie kończyn pojawia się po upływie od pół roku do 8 lat od wystąpienia rumienia. Zmiany związane z tym zapaleniem utrzymują się na skórze przez kilka lat. Obejmują one głównie naskórek. Cienieje on i łatwo dochodzi na nim do powstawania trudno gojących się owrzodzeń i urazów. Na skutek choroby często dochodzi też do zwichnięć. Zlokalizowane są one zwłaszcza w stawach stóp i dłoni.
Przewlekłe zanikowe zapalenie kończyn wiąże się również z licznymi objawami które zlokalizowane są poza skórą. Objawy te to upośledzenie słuchu, zaburzenia czucia, zmiany kostne i stawowe. Może też dojść do wystąpienia neuroboreliozy. Objawy neuroboreliozy są dość zmienne. Najbardziej charakterystycznymi są męczliwość i senność. Najbardziej charakterystycznym objawem wczesnej boreliozy jest porażenie nerwu twarzowego. Pojawiają się też niedowłady, depresja i otępienie. Pojawiają się też zaburzenia chodu i równowagi spowodowane zmianami w móżdżku. Otępienie spowodowane neuroboreliozą objawami przypomina otępienie pojawiające się przy chorobie Alzheimera. W późniejszej fazie neuroboreliozy następuje przypominająca objawami stwardnienie rozsiane demielinizacja układu nerwowego. Neuroborelioza diagnozowana jest poprzez badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Postacie narządowe boreliozy
Narządami najczęściej atakowanymi przez krętki borrelia są narządy wchodzące w skład obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, serce oraz stawy. Zapalenie stawów rozwija się po pojawieniu się zmian skórnych, choć znane są też przypadki chorych na narządowe postaci boreliozy u których zmian skórnych nie zaobserwowano. Czas, który mija od pojawienia się zmian skórnych do wystąpienia zapalenia stawów jest zróżnicowany. Może on wynosić od 2 tygodni do 2 lat. Przeciętnie jest to 6 miesięcy. Początek zapalenia stawów zazwyczaj jest ostry. Pojawiają się bóle mięśni i gardła oraz gorączka. Zapalenie stawów w pierwszej kolejności obejmuje stawy zlokalizowane w niewielkiej odległości od zmian skórnych. Najczęstsze zapalenia stawów obejmują stawy kolanowe. Rzadziej zajmowane były również większe stawy takie jak stawy łokciowy, barkowy i skokowy. Przeciętnie zapalenie stawów związane z boreliozą trwa od 8 dni do 3 miesięcy. Przebiega ono pod postacią krótkich, nawracających epizodów bólów i obrzęków. Najsilniejszy jest zawsze pierwszy rzut zapalenia stawów. Nasilenia kolejnych są coraz słabsze. W przypadku braku leczenia objawy zapalenia stawów przechodzą w postać przewlekłą lub ustępują po kilku rzutach.
U kilku (od 4 do 8) procent chorych na boreliozę zaobserwowano objawy związane z sercem. Objawy te najczęściej mają postać nieprawidłowego przewodnictwa. Pojawiają się również inne zaburzenia rytmu serca lub zapalenie osierdzia. Innymi objawami boreliozy związanymi z sercem są kołatanie serca, bradykardia, blok odnogi pęczka Hisa i endomyocarditis. Objawy dotyczące serca utrzymują się od 3 dni do 6 tygodni. Rokowania dotyczące boreliozy zazwyczaj są dość dobre jednak u 5% chorych zmiany okazują się one nieodwracalne. Objawy dotyczące serca częściej pojawiają się u mężczyzn niż u kobiet.
W przypadku wystąpienia objawów związanych z sercem przeprowadzana jest diagnostyka kardiologiczna. Diagnostyka ta obejmuje dwudziestoczterogodzinne badanie Holtera EKG (szerokość QRS, odstępy PQ i analizę rytmu serca), dwunastogodzinne odprowadzeniowe EKG, RTG klatki piersiowej (objawy niewydolności serca, Ocena rozmiaru serca), Echokardiografię (wysięk w osierdziu, kurczliwość serca, wymiary, frakcja wyrzutowa)
W ustaleniu rokowań i potwierdzeniu diagnozy mogą też być pomocne badanie EPS, biopsja mięśnia serca i rezonans magnetyczny. Objawy kardiologiczne najczęściej obserwowane są w tym samym czasie co rumień wędrujący lub krótko po jego wystąpieniu. Często połączone są one z objawami ze strony układu kostno-stawowego lub nerwowego.
Mniej typowymi objawami choroby z Lyme są uszkodzenie kłębuszków nerwowych oraz zapalenie nerwu wzrokowego, tęczówki i spojówek.
Przedostawanie się krętków do organów możliwe jest dzięki ich wysokiej ruchliwości, którą zawdzięczają one znajdującym się w peryplazmie rzęskom. Możliwość aktywnego poruszania się nie jest niczym niezwykłym wśród bakterii chorobotwórczych. Mogą one pływać w płynach ustrojowych. Dzięki wykonywanie ruchów drgających lub ślizgowych za pomocą rzęsek mogą one przemieszczać się po powierzchniach stałych i półpłynnych. Ruch większości bakterii ulega jednak zahamowaniu wraz z wzrostem zestalenia podłoża i stężenia polimerów. Wyjątkiem od tej reguły są krętki. Krętki borrelia mogą poruszać się w wielu rodzajach tkane mających różną budowę. Umożliwia to im szybkie i łatwe wnikanie do wnętrz naczyń krwionośnych, przechodzenie przez skórę oraz przekraczanie bariery krew-mózg. Dzięki temu łatwo wnikają one do różnych tkanek należących do różnych gatunków zwierząt. Najszybciej krętki poruszają się po podłożach stałych. W środowisku płynnym poruszają się one wolniej. Ruchy krętków są złożone. Składają się one z kilku rodzajów ruchu występujących jednocześnie. Mogą to być między innymi ruchy falujące, wyginające i skokowe z tym że w środowisku płynnym krętki wykonują tylko ruchy wyginające. Krętki które utraciły umiejętność poruszania się zazwyczaj szybko giną. Ruchy krętków uzależnione są od populacji krętków.
Każdy z genogatunków krętków borrelia atakuje inne organy. Krętki potrafią rozpoznawać ugrupowania i cząsteczki typowe dla konkretnych tkanek dzięki wytwarzanym białkom adhezynom.
Wykrywanie boreliozy
Borelioza wykrywana jest poprzez wykrywanie przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym lub surowicy krwi.
Leczenie boreliozy
To jak długo trwa leczenie boreliozy uzależnione jest od tego ile czasu minęło od początku choroby oraz od tego która z postaci boreliozy wystąpiła. Jeśli leczenie boreliozy przeprowadzane jest w II lub III fazie choroby mogą następować nawroty choroby mimo podjęcia leczenia.
Jak uniknąć boreliozy
Ze względu na silne negatywne skutki boreliozy i poważne powikłania związane z tą chorobą bezdyskusyjnym jest, że należy unikać tej choroby. Ponieważ boreliozę przenoszą kleszcze oznacza to konieczność unikania ataków kleszczy.
Dla wielu ludzi uniknięcie wypraw do lasów lub innych podobnych miejsc może być sporym problemem zwłaszcza jeśli związane jest to z ich pracą zawodową. Dla większości z nas będzie to jednak jak najbardziej możliwe.
Odkleszczanie
Odkleszczanie ogrodu, terenu, działki – http://insektpol.pl
Niestety coraz częściej zdarza się, że to nie my przychodzimy do kleszczy, lecz to kleszcze przychodzą do nas. Coraz częściej zdarza się, że już wyjście z domu może wiązać się z ryzykiem zaatakowania przez kleszcze. Coraz częściej bowiem kleszcze pojawiają się na terenie naszych działek i ogrodów. W takiej sytuacji trudno jest uniknąć ataków kleszczy ponieważ trudno jest zaprzestać wychodzenia z domu. Na szczęście istnieje metoda na kleszcze pozwalająca na zwalczanie kleszczy na działce lub zwalczanie kleszczy w ogrodzie. Ta metoda na kleszcze to odkleszczanie. Odkleszczanie to zwalczanie kleszczy żyjących na danym terenie. Odkleszczanie przeprowadzane jest poprzez zamgławianie lub oprysk za pomocą substancji zabijających kleszcze. Substancje stosowane podczas odkleszczania skutecznie zwalczają również inne gatunki stawonogów w tym między innymi owady takie jak między innymi komary. Skuteczne odkleszczanie to zatem jednocześnie skuteczne odkomarzanie. Komary nie są wprawdzie tak niebezpieczne jak kleszcze ponieważ te występujące na terenie Polski nie przenoszą chorób są jednak one dużo bardziej od kleszczy uciążliwe ponieważ występują one częściej i w większych ilościach.