Zwalczanie muszek owocówek
Wywilżny są bardzo pospolitymi szkodnikami. Ich głowa i ciało są jasnobrązowe, a odwłok jest ciemny. Od innych drobnych muchówek, np. od zadrowatych (Phoridae), można je odróżnić po czerwonych oczach. Wywilżny posiadają też bardzo charakterystyczną poczwarkę, którą można znaleźć w pobliżu miejsc żerowania i rozwoju larw.
Wywilżna octówka (Drosophila funebris) jest znacznie mniejsza od muchy domowej. Osobnik dorosły osiąga długość od 3 do 4,5 mm. Wywilżna octówka jest kolorowo zabarwiona. Tułów jej jest żółty, oczy są czerwone, a odwłok czarny z poprzecznymi żółtymi paskami. Skrzydła są krótkie i szerokie, a w czasie spoczynku są składane płasko na odwłoku.
Rozwój wywilżny octówki jest bardzo szybki. Samice łączą się z samcami i po kopulacji zwabione do fermentujących produktów składają na nie jaja. Wybierają gnijące owoce, kompoty, marmoladę i dżemy, wino, piwo, ocet, syropy. Jedna samica składa 400-500 jaj, które rozwijają się w ciągu 3 dni. Jaja są owalne, długości około 0,6 mm i mają płytkę z 4 długimi nitkowatymi wyrostkami, które zawsze wystają ponad powierzchnię pokarmu.
Larwy muszek owocówek
Białawe larwy żerują w produktach półpłynnych, ale mogą przebywać również w środowisku płynnym, w którym co pewien czas wysuwają na powierzchnię odwłok z wyrostkami, gdyż na nich znajdują się przetchlinki do pobierania powietrza. Larwy dorastają do 8 mm długości i wtedy opuszczają wilgotne siedlisko w celu przepoczwarczenia się.
Poczwarka wywilżny, podobnie jak poczwarki much, jest ukryta w bobówce zbudowanej z ostatniej wylinki larwalnej. Bobówka jest brązowa i wyglądem przypomina nasionko chwastu. Poczwarki wywilżny przytwierdzają się mocno do podłoża, tak mocno, że nawet dokładne mycie butelek po sokach nie może ich usunąć ze ścianek. Stadium poczwarki trwa 3-5 dni, a w dni chłodne jej rozwój się przedłuża i wynosi 7-11 dni, a nawet jeszcze dłużej. Bobówka jest też stadium zimującym wywilżny.
Ile żyje muszka owocówka ?
Cały rozwój kończy się w temperaturze 30oC po 8 dniach, a w temperaturze 24oC po 14 dniach. Dorosłe żyją w temperaturze 30oC około 2 tygodni.
Szkodliwe są larwy i osobniki dorosłe wywilżny octówki. Larwy zanieczyszczają i niszczą produkty takie, jak soki, dżemy, kwaszone ogórki, owoce. Spotykane są w mleczarniach, w resztkach mleka i jego przetworów. Zasiedlają miejsca z rozkładającą się i fermentującą materią organiczną. Z tych miejsc muchówki przenoszą do produktów różne drobnoustroje, w tym grzyby pleśniowe i bakterie, które zakłócają procesy fermentacyjne prowadzone w zakładzie przetwórstwa owocowo-warzywnego. Szczególnie niebezpieczne są wówczas, gdy ich rozwój odbywa się w odchodach, skąd dorosłe muchówki rozlatują się do produktów spożywczych roznosząc bakterie i inne drobnoustroje. Wywilżna octówka jest skutecznym roznosicielem Mycoderma acetis.
Wywilżna karłówka (Drosophila melanogaster) jest znacznie mniejsza od wywilżny octówki i inaczej ubarwiona. Długość ciała dorosłego owada wynosi około 2 mm. Tułów jego jest żółtoczerwony, lśniący, odwłok czarny, odnóża żółte. Larwy wywilżny karłówki są podobne do larw innych wywilżn, lecz są mniejsze.
Muszki owocówki rozmnażanie
Zaraz po opuszczeniu poczwarek samce śpiewają serenadę, pieśń miłosną, aby uzyskać zgodę u samicy na kopulację. W tym celu samiec wywilżny karłówki brzęczy w tonie E (300 Hz), 29 razy na sekundę. Zapłodnione samice lecą do gnijącej materii organicznej, w którą składają jaja. W ciągu życia samice produkują po 400-900 jaj; są bardzo płodne. Jaja składają partiami, po 15-25 sztuk dziennie. Larwy po wylęgu wgryzają się do fermentującego produktu, w których przechodzą cały rozwój. Gdy dorosną, opuszczają wtedy wilgotny, rozkładający się substrat i w suchym piasku tworzą bobówki.
Rozwój pokolenia zależy wyraźnie od temperatury. W temperaturze 15oC cały rozwój trwa 30 dni, w 20oC – 14 dni, a w 30oC – tylko 7,5 dnia.
Wywilżna karłówka zalatuje do naszych mieszkań i do pomieszczeń zakładów przemysłu spożywczego, m. in. do wytwórni octu. Jest to bardzo pospolity i groźny szkodnik, często występujący razem z wywilżną octówką i powodujący te same zagrożenia dla jakości wielu wytwarzanych produktów żywnościowych.
Zwalczanie muszek owocówek (wywilżn)
Przed przystąpieniem do dezynsekcji należy zlokalizować i zlikwidować miejsca, w których rozwijają się i żerują wywilżny. Są to najczęściej gnijące owoce i warzywa, soki owocowe, kiszone ogórki, gnijące ziemniaki, resztki gnijącej i fermentującej żywności. W jednym gnijącym owocu (pomidor, pomarańcza, banan) mogą zakończyć rozwój setki muszek. Produkty należy przebrać i fermentujące owoce i warzywa opanowane przez muszki należy szybko zniszczyć, gdyż i tak nie nadają się do spożycia.
Innym miejscem rozwoju szkodnika są pojemniki na śmieci, które nie są regularnie myte i wypróżniane. Pojemniki na śmieci z resztkami żywności należy jak najprędzej opróżniać i dbać, aby stale były przykryte. Po każdorazowym opróżnieniu pojemniki należy umyć, aby na dnie nie została warstwa nieczystości. Miejsca składowania odpadków należy umieścić z dala od budynku produkcyjnego, na granicy terenu zakładu, aby odciągnąć wywilżny jak najdalej od linii produkcyjnej.
Skąd się biorą muszki owocówki ?
Larwy wywilżn rozwijają się w każdej wilgotnej materii organicznej, która zalegać może w zakamarkach maszyn produkcyjnych lub pod nimi. W wielu zakładach podłoga jest zmywana wodą pod ciśnieniem. Wtedy resztki produktów są umieszczane pod maszynami produkcyjnymi lub innymi urządzeniami znajdującymi się w zakładzie. Należy sprawdzić, czy w szczelinach, w których gromadzą się gnijące resztki produkcyjne, nie znajdują się larwy wywilżn. Należy je usunąć jak najszybciej. Szczeliny między podstawą maszyn a podłogą, pęknięcia w ścianach, otwory na rury wodociągowe w ścianach i podobne kryjówki należy oczyścić z resztek organicznych, wysuszyć i uszczelnić.
Czasem larwy wywilżn i innych muchówek (zadry, ćmianki) można znaleźć w kanałach ściekowych pod kratką, gdy żerują w warstewce nieczystości i resztek produkcyjnych. Przynajmniej raz na miesiąc krata ściekowa i znajdujący się pod nią kanał powinny być dokładnie oczyszczone i umyte.
Zabiegi przeciw muszkom owocówkom
Po usunięciu miejsc, w których rozmnażają się wywilżny, należy przeprowadzić zabieg opryskiwania (ULV) nierezydualnym insektycydem, aby zniszczyć latające dorosłe muchówki. Można też zastosować insektycydy o długim okresie działania pozostałości, ale takie zabiegi, jako mniej skuteczne, są bardzo rzadko wykonywane.
Muszki owocowe są bardzo wrażliwe na działanie wielu środków owadobójczych, ale nie można ich stosować w zakładach przetwórczych, przy żywności. W tych pomieszczeniach zaleca się rozwiesić lampy owadobójcze, albo rozmieścić pułapki na muszki owocowe (Trapit, SmartWay) lub na osy (!), których płyn wabiący przyciąga również wywilżny.
Można też samemu przygotować pułapkę na wywilżny. Potrzebny jest 0,5 l pojemnik (butelka, słój) z tworzywa sztucznego z szerokim otworem, który zamykany jest nakręcaną pokrywką. W pokrywce należy wywiercić od 4 do 6 otworów o średnicy 5 mm. Do pojemnika wlać soku owocowego lub octu (do 1/3 objętości), które to płyny będą wabić muszki. Następnie pojemnik zamknąć i ustawić lub powiesić na wysokości do 2 m. W celu monitorowania liczebności wywilżn w pomieszczeniu produkcyjnym należy rozmieścić kilka, a nawet kilkanaście takich pułapek. W pułapkach umieszczonych w pobliżu substratu, w którym muszki się rozmnażają, będzie więcej złapanych owadów niż w pułapkach ustawionych z dala od tego miejsca. W ten sposób można określić obszar zakładu, w którym przebiega rozwój szkodnika. Pułapki należy też rozstawiać po przeprowadzonym zabiegu owadobójczym, aby potwierdzić jego skuteczność. Warto zwrócić uwagę również na fakt, że wywilżny są też wyłapywane przez pułapki Panko i inne pułapki służące do wykrywania obecności owadów biegających i latających.
Ochrona prze muszkami owocówkami
Surowce i produkty końcowe w zakładach przetwórstwa owocowo-warzywnego należy chronić przed muszkami, zabezpieczać przed dostępem owadów. Należy zadbać o owadoszczelność budynków i pomieszczeń produkcyjnych. W tym celu m. in. należy otwierane okna zaopatrzyć w metalową siatkę o drobnych oczkach.
W pomieszczeniach mieszkalnych i gospodarczych można też stosować, dopóki jest to dozwolone, preparaty aerozolowe lub paski owadobójcze.
Opracował:
Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz
Katedra Entomologii Stosowanej
Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie