Przyczyny niszczenia zasobów archiwalnych przez owady
Aby zadbać o odpowiednie warunki przechowywania zbiorów archiwalnych na wstępie należy przeanalizować przyczyny powodujące niszczenie dokumentacji archiwalnej. Wyróżnia się przyczyny: fizykochemiczne (światło, temperatura, wilgotność, gazy spalinowe i bojowe), biologiczne (mikroorganizmy) i mechaniczne (działanie sił podczas przechowywania i użytkowania archiwaliów). Pył, kurz, piasek oraz pożary i powodzie również przyczyniają się do niszczenia zbiorów archiwalnych. W rzadko sprzątanych magazynach bibliotecznych i archiwalnych, muzeach lub innych miejscach składowania znacznej ilości starego papieru, gdzie brak jest częstych przeglądów mogą pojawić się owady, atakujące często bezcenne egzemplarze.
Owady w archiwach
Duża wilgotność oraz wysoka temperatura w miejscach przechowywania zasobu archiwalnego sprzyjają pojawianiu się owadów. Często zdarza się, że do magazynów i archiwów przenoszą się poprzez kontakt z aktami już zarażonymi przez owady, a także mogą przedostawać się przez otwarte okna, wentylatory lub rury kanalizacyjne. W archiwach owady chętnie atakują księgi, w których potrafią żerować niezauważalnie nawet przez kilka lat. Najczęściej występującą u nas grupą owadów, niszczącą zbiory archiwalne są chrząszcze.
Wyróżnia się trzy gatunki chrząszczy, żerujących w księgach:
– Chrząszcze żerujące w warstwach kleju: żywiak chlebowiec, kołatek, świdrzyk cygarowiec. Najbardziej niebezpiecznym z nich jest żywiak. Pożywieniem larwy żywiaka jest skrobia, znajdująca się w kleju. Zjadając klej larwy uszkadzają również inne elementy ksiąg, jak pergamin i skórę.
– Chrząszcze żerujące w drewnianych oprawach ksiąg: spuszczel pospolity, kołatek domowy, wyschlik grzebykorożny
– Chrząszcze rozwijające się w bloku książki, powodując zniszczenia kartek (Nicobium castaneum, Nicobium hirtum)
W Polsce występuje wiele innych owadów (m.in. rybik cukrowy, pustosz wypuklak, karaczan), które „zjadają” wszystkie organiczne części dokumentu, które są w stanie przyswoić.
Dezynsekcja dokumentów archiwalnych
Wśród zabiegów zapobiegających niszczycielskiej działalności owadów żerujących w dokumentach archiwalnych jest dezynsekcja. Polega ona na zwalczaniu szkodników we wszystkich fazach rozwoju przy użyciu odpowiednich środków chemicznych. Wyróżnia się trzy rodzaje dezynsekcji dokumentów: jednostkową, grupową i ogólną.
Dezynsekcja jednostkowa stosowana jest w przypadku pojedynczego dokumentu, w którym istnieje podejrzenie występowania lub zaobserwowano ślady żerowania owadów w postaci małych otworków wejściowych, wydrążonych przez larwy owada.
Dezynsekcja grupowa dotyczy zabiegów stosowanych wobec grupy dokumentów zagrożonych niszczeniem lub już zaatakowanych przez owady. Bywa, że są to zespoły ksiąg transferowane z wypożyczalni do magazynu lub zespół dokumentów nowo wprowadzonych do zbioru, w których stwierdzono istnienie żerujących owadów.
Dezynsekcja ogólna obejmuje łącznie wszystkie dokumenty zgromadzone w magazynie oraz wyposażenie magazynu.
Dezynsekcja może być przeprowadzana przy pomocy preparatów chemicznych w postaci stałej. Taki zabieg wykonuje się poprzez rozsypywanie środków owadobójczych na krawędziach półek i regałów, co stanowi barierę dla owadów przed przedostaniem się do umieszczonych tam dokumentów. Takim środkiem jest preparat DDT – dwuchloro-dwufenylotrójchloroetan, który w Polsce funkcjonuje pod nazwą „azotoks” lub pochodny „tritoks”. Można je aplikować również w formie płynnej w formie oprysku, lecz nie bezpośrednio na dokument tylko na podłogi magazynów i pustych półkach. Środki te działają toksycznie na owady, jednak preparaty w postaci płynnej są łatwopalne, a w dużych stężeniach stają się niebezpieczne dla człowieka.
Najskuteczniejszą wśród metod dezynsekcji, a zarówno bezpieczną dla dokumentów jest metoda gazowania. W zależności od potrzeb stosuje się gazowanie w odpowiednich szczelnie zamykanych szafach, w komorze próżniowej lub całych pomieszczeń.
Gazowanie przy pomocy komory próżniowej
Gazowanie w komorze próżniowej jest dotychczas najnowocześniejszą metodą zwalczania szkodliwych owadów, a jednocześnie daje gwarancję skuteczności. Proces ten rozpoczyna wprowadzenie do wnętrza komory zespołu dokumentów i jej hermetyczne zamknięcie, po czym następuje wypompowywanie powietrza. Otrzymane podciśnienie odgrywa ważną rolę w całym zabiegu, gdyż przyczynia się do niszczenia owadów. Po wypompowaniu powietrza, do komory wprowadza się gaz, będący mieszaniną tlenku etylenu i dwutlenku węgla, do wyrównania ciśnienia. Przy uzyskanym podciśnieniu, gaz bez przeszkód przenika do ciasno ułożonych dokumentów. Po upływie 3-4 godzin wypompowuje się gaz. Następnie można otworzyć komorę próżniową i przełożyć dokumenty na właściwe miejsce.
TAGI:Dezynsekcja Archiwaliów Gdańsk, Fumigacja archiwum, Fumigacja Warszawa, Firma fumigująca archiwa, Komora fumigacyjna, Archiwalia dezynfekcja,