Fumigacja archiwaliów – skuteczna ochrona dokumentów przed owadami i zniszczeniem

Dlaczego warto chronić archiwalia przed szkodnikami?

Aby zachować dokumenty, księgi i zbiory archiwalne w dobrym stanie przez długie lata, należy zadbać o odpowiednie warunki ich przechowywania. Wiele czynników może powodować niszczenie dokumentacji archiwalnej – od wilgoci i temperatury po mikroorganizmy i owady.

Najczęstsze przyczyny zniszczeń to:

• czynniki fizykochemiczne – światło, temperatura, wilgotność, gazy spalinowe,
• czynniki biologiczne – pleśnie, bakterie, owady,
• czynniki mechaniczne – nacisk, deformacje, uszkodzenia mechaniczne.

Dodatkowo kurz, pył, pożary i zalania zwiększają ryzyko degradacji zbiorów. Brak regularnych przeglądów w archiwach i magazynach sprzyja rozwojowi owadów, które potrafią w krótkim czasie zniszczyć bezcenne dokumenty.

Owady w archiwach – poważne zagrożenie dla zbiorów

Wysoka wilgotność i ciepło to idealne warunki dla rozwoju szkodników papieru. Owady w archiwach często dostają się do magazynów poprzez zakażone dokumenty, otwarte okna, kanały wentylacyjne lub szczeliny w budynkach.

Atakują one przede wszystkim księgi i rękopisy, w których żerują latami – często niezauważenie, aż do momentu całkowitego zniszczenia kart.

Gatunki owadów niszczących dokumenty archiwalne

Najgroźniejszymi szkodnikami archiwaliów są chrząszcze, ale także rybiki, pustosze i karaczany.

Chrząszcze żerujące w warstwach kleju

Do tej grupy należą m.in. żywiak chlebowiec, kołatek i świdrzyk cygarowiec. Ich larwy żywią się skrobią znajdującą się w kleju, niszcząc przy tym pergamin i skórzane oprawy.

Chrząszcze atakujące drewniane oprawy

Takie jak spuszczel pospolity, kołatek domowy i wyschlik grzebykorożny, które drążą korytarze w drewnie, prowadząc do osłabienia konstrukcji ksiąg.

Chrząszcze rozwijające się w bloku książki

Do tej grupy należą Nicobium castaneum i Nicobium hirtum, powodujące uszkodzenia kart i grzbietów.

Poza chrząszczami archiwalia niszczą również rybiki cukrowe, pustosze wypuklaki i karaczany, które zjadają organiczne elementy papieru i kleju.

Fumigacja archiwaliów – skuteczna metoda dezynsekcji i dezynfekcji dokumentów

Na czym polega fumigacja archiwaliów?

Fumigacja archiwaliów (czyli gazowanie dokumentów) to proces, w którym do specjalnie przygotowanego pomieszczenia lub komory wprowadza się gaz owadobójczy. Substancja ta penetruje wszystkie warstwy papieru, kleju i opraw, niszcząc owady w każdej fazie ich rozwoju – od jaj po dorosłe osobniki.

Fumigacja jest metodą całkowicie bezpieczną dla dokumentów, a jednocześnie wyjątkowo skuteczną w zwalczaniu szkodników archiwalnych. W przeciwieństwie do oprysków chemicznych nie pozostawia osadów ani nie powoduje odbarwień papieru.

Rodzaje zabiegów fumigacyjnych

W zależności od skali zagrożenia wyróżnia się trzy typy dezynsekcji archiwaliów:

• Fumigacja jednostkowa – dotyczy pojedynczych dokumentów, na których zaobserwowano ślady żerowania owadów.
• Fumigacja grupowa – obejmuje większe partie akt lub ksiąg, np. nowo przyjęte zbiory, w których wykryto obecność owadów.
• Fumigacja ogólna – wykonywana w całym magazynie lub pomieszczeniu archiwalnym, obejmując dokumenty, regały i wyposażenie.

Fumigacja w komorze próżniowej – nowoczesna i bezpieczna metoda

Jedną z najnowocześniejszych metod dezynsekcji jest fumigacja w komorze próżniowej. Proces przebiega w kilku etapach:

1. Zainfekowane dokumenty umieszcza się w hermetycznej komorze.
2. Z komory wypompowuje się powietrze, tworząc podciśnienie.
3. Wprowadza się gaz (zazwyczaj mieszaninę tlenku etylenu i dwutlenku węgla).
4. Gaz wnika w strukturę dokumentów, skutecznie likwidując wszystkie owady.
5. Po kilku godzinach gaz zostaje usunięty, a dokumenty napowietrzone.

Fumigacja komorowa jest metodą bezpieczną, nieinwazyjną i skuteczną, ponieważ gaz dociera do trudno dostępnych miejsc, niszcząc szkodniki bez kontaktu z powierzchnią papieru.

Dlaczego warto przeprowadzić fumigację archiwaliów?

Fumigacja dokumentów to inwestycja w ochronę cennego dziedzictwa historycznego. Jej główne zalety to:

• całkowite usunięcie owadów i ich larw,
• brak ryzyka uszkodzenia papieru,
• dezynfekcja i oczyszczenie dokumentów,
• ochrona całych zbiorów w krótkim czasie,
• możliwość zastosowania w archiwach, bibliotekach, muzeach i urzędach.

Jak zapobiegać ponownemu pojawieniu się owadów?

Po przeprowadzeniu fumigacji warto wdrożyć działania profilaktyczne:

• utrzymywać wilgotność powietrza 45–55% i temperaturę ok. 18°C,
• regularnie czyścić półki i regały,
• monitorować stan dokumentów przy pomocy pułapek feromonowych,
• nie przechowywać akt w pomieszczeniach zawilgoconych lub nieogrzewanych,
• kontrolować nowe zbiory wprowadzane do archiwum.

Dzięki temu można zapobiec ponownemu rozwojowi owadów i uniknąć kolejnych kosztownych zabiegów.

Fumigacja archiwaliów to skuteczna, nowoczesna i bezpieczna metoda ochrony dokumentów przed owadami.

Pozwala ona zachować w idealnym stanie księgi, rękopisy i akta, stanowiące ważne dziedzictwo historyczne i kulturowe.

Regularna kontrola, utrzymanie odpowiednich warunków przechowywania i okresowa fumigacja pozwolą zabezpieczyć zbiory archiwalne na długie lata.